Hoescavia: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K Hersjtèld tot de versie nao de lètste wieziging door Cicero. |
|||
Tekslien 2:
De '''hoescavia''' (''Cavia Porcellus'') is 'n [[knaagdiere|knaagdier]] det waorsjienlik rondj de 3000 jaor geleje door de [[Inca]]'s is gedomesticeerd. De hoescavia is de meis veurkommende [[cavia's|cavia]]. Ten onrechte wörd de cavia waal 'ns [[marmot]] genömp. 'ne Angere naam veur de cavia is '''guinees vèrkske'''.
==
Cavia's waerde veur 't irs gedomesticeerd door de Inca's in wat noe [[Peru]] is. Oet genetisch ongerzeuk bliek det dit waorsjienlik maar eine keer is gebeurd, omstreeks 3000 jaar geleeje.
[[Image:Peru Guinea Pigs.jpg|thumb|250px|Cavia's in Peru, die vetgemès waere veur consumptie.]]
Cavia's zeen in [[Peru]], [[Bolivia]] en [[Ecuador]] nog steeds 'n belangriek dier om te aete, dae duk in hoes wörd gehaoje. 't Bees wörd ónger angere geveurd mit aetesrester van 't gezin, ongeveer wie in [[Europa]] vreuger [[kip]]pe of [[vèrke]]s waerde gehaoje. Ónger de naam cuy (spraek oet es koej) wörd 't noe nog oppe [[mjert|mert]] gereusterd en verkóch. Cavia's vorme 't hoofmenu op sommige trouwfeeste in [[Peru]] en vervulle bie traditionele genezingsrituele de rol van opvanger van kwaoj geister. De traditionele geneesher gebroek 't beeske, leefs zwart van kleur, om euver 't lichaam van de patiënt te haole, de cavia nömp euver wat d'r verkeerd is mit de patiënt. De geneesheer bekiek vervolgens de ingewenj van de geslachte cavia en kin hie door bepale wat d'r verkeerd is mit de patiënt.
Nederlandse en Ingelse henjelere introduceerde waorsjienlik cavia's in [[Europa]], woor ze al snel es exotisch hoesdier populair waerde. [[Keuningin Elizabeth I]] van [[Vereinig Keuninkriek|Ingelandj]] haj zelf ouch 'ne cavia.
== De naam guinees vèrkske ==
{{dialeksec|Mofers}}
Cavia's zeen gein vèrkes en ze kómme onneet oet [[Guinea]]. Wrom cavia's dan toch es 'vèrkskes' waere betiteldj is neet zeker maar dit haet waorsjienlik te make mit de piependje en knorrendje geluier die ze frequent make en mit de gedronge lichaamsvorm. Angere zègke det 't kömp doordet cavia's ongeveer es vèrkskes smake. In bekans iddere taal kömp vèrke trök. 'Guinees' wuuertj volges sommige aafgeleidj van 'ne guinea. Dit is 'ne aje Ingelse muntj van 21 sjèlling, wat in dae tied waal 'n vorstelik bedraag woor om zelfs veur 'n exotisch hoesdier te betale. Angere dinke det 'Guinees' aafkömp van '[[Guyana]]' (wie in [[Frans-Guyana]], 'n buurlandj van [[Suriname]]) maar dae benaming waerde nag neet gebroek wenne cavia ontdek waerde; weer angere wieze d'r op det sjieëper, van Zuud-[[Amerika]] trökreizendj, vaak irs nao [[Guinea]] vore.
== Biologie ==
Regel 18 ⟶ 26:
'ne Cavia kin in gevangesjap ongeveer 4 tot 7 jaor aad waere. Oetzonjerlike gevalle van cavia's die euver de téén jaor waere zeen echter bekindj. Net es biej anger hoësdere geldj dét verder doorgefokde rasse gemiddeld minder hoge laeftiejder bereike.
== Gedraag ==
Cavia's aeten van hun eige [[ontlasting]] ([[coprofagie]]); dit is normaal en noodzakelik veur hun sjpijsvertering. Dit gedraag is meugelik 'n aanpassing aan de maotige verteerbaorheid van hun normaal [[dieet]], zo es ouch de herkauwers dao hun eige meneer veur höbbe gevonje in de vorm van meerdere maoge en herkauwe van 't voor. Es cavia's keutels aete nömme ze deze meistal drék oet de [[anus]]. Deze keutels höbbe 'n angere, zaagtere consistentie dan de normale dreuge en sjtevige oetwerpsele. Hiej is echter weinig systematisch ongerzeuk nao gedaon; hypothese zeen onger angere dét hiej mit de darmflora op piejl wörd gehaoje en dét in de derm ontsjtaonde verteringsproducte en door bacterië geproduceerde [[vitamine]]s baeter opgenaome waere.
Cavia's höbbe 'n oetgebreid assortiment aan ongerlinge [[communicatie]]. Väöl van deze communicatie is [[vocaal]]. De meist waorgenaome oetinge zeen:
* 't "fluiten", 'n hoge hélle reeks van piepgeluide die waere gemaak om aandacht te trekken. In 't wildj rope ze hiej mit elkaar en taege miense make ze dit geluid om om aete te vraoge.
* Zaagte piepkes, op 'n babbelendje meneer. Dit is meistal 'ne vrolikke cavia dae laot weite dét hae d'r is.
* Kreunend piepe. 'n oeting van pien of ongemaak.
* 't "brrrrr" geluid. Meistal gepaardj mit 'n trillendj lichaam. Dit kin versjillende dinge beteikene. Cavia's die elkaar probere te versiere make dit geluid taege elkaar. Maar ouch mänkes die elkaar wille intimidere daon dit taegen elkaar. Ouch is dit gedraag vastgesjteld biej cavia's die allein mit elkaar sjpele. Miense kinne dit geluid veural van cavia's die geaaid waere. Soms make cavia's dit geluid es ze 'n hél of hoog geluid heure.
* Mit de tänj klappere. 'n Teike van boosheid of angst.
* Mit de tänj knarse. De cavia haet trek in get lekkers.
* Tjielpe. Dit geluid is nog een mysterie, maar sjient 'n teike van stress te zeen. Zekerheid is hiej nog neet euver.
* "[[Popcorn]]e". De cavia rent en maakt gekke sjpronge woorbiej soms de kop wörd gesjud of abrupt in de lóg van richting wörd verangerd. Dit is 'n teike dét de cavia heel vrolik is. 't liekt heel väöl op 't bokke wat paerde daon es ze vrolik zeen.
Sommige cavia's kinne sjootzindelik waere. Nao maote 'n cavia volwasse wörd, kin hae besjloete dét de sjoot gen gooj wc is en probeert hae signale aaf te gaeve dét hae weg wil. Dit oet zich vaak in in ins onrustig gedraag, piepe of zaag in de vingers biejte.
[[Categorie:Diere]]
[[Categorie:Knaagdiere]]
[[Categorie:Biologie]]
{{link FA|en}}
{{link FA|nl}}
[[ar:خنزير غينيا]]
[[cs:Morče domácí]]
[[cy:Mochyn cwta]]
[[da:Marsvin (gnaver)]]
[[de:Hausmeerschweinchen]]
[[en:Guinea pig]]
[[eo:Kavio]]
[[es:Cuy]]
[[et:Merisiga]]
[[fi:Marsu]]
[[fr:Cochon d'Inde]]
[[gd:Gearra-mhuc]]
[[gl:Cobaia]]
[[he:קביה]]
[[hr:zamorci]]
[[io:Kobayo]]
[[it:Cavia porcellus]]
[[ja:テンジクネズミ]]
[[lv:Jūrascūciņa]]
[[nl:Huiscavia]]
[[no:Marsvin]]
[[pl:Świnka morska]]
[[pt:Porquinho-da-Índia]]
[[qu:Quwi]]
[[ru:Домашняя морская свинка]]
[[simple:Guinea pig]]
[[sl:morski prašiček]]
[[sv:Marsvin]]
[[zh:豚鼠]]
| |||