Karkol: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Mergelsberg (Euverlèk | biedrages)
sjp
Xqbot (Euverlèk | biedrages)
K robot Erbij: simple:Helix pomatia; cosmetische veranderingen
Tekslien 1:
{{dialek|Norbiks}}
{{wrapper}}
|[[ImagePlaetje:Helix pomatia (Dourbes).jpg|thumb|250px|Escargot]]
|-
|[[ImagePlaetje:Helix-Pomatia-Copulation.jpg|thumb|250px|Copulerende escargots.]]
|-
|[[ImagePlaetje:Helix pomatia operculum hg.jpg|thumb|250px|'t Mèt 't epiphragma aafgesjlaoëte huuske.]]
|-
|[[ImagePlaetje:Helix pomatia - epifragma.jpg|thumb|right|259px|Epiphragma; leenks: binneziej, rechs: boetenziej.]]
|}
D'r '''escagot''' (''Helix pomatia'') is 'n groeëte huuskes[[sjlekke|sjlek]] die vèlt oonder de familie van de ''Helicidae'', of de [[tuin|móstemsjlekke]]. In [[Nederland]], [[Belsj]], [[Fraankriek]], [[Duutsjlaand]], [[Zjwitserlaand]] en [[Oosteriek]] is d'r escargot zeldzaam en besjermd. Dis sjlek is geboonde an [[kriet]]groond en keumt in 't [[Mergelland]], d'r [[Voere (sjtrieëk)|Voorsjtrieëk]] en 't [[Laand va Herf]] väöl vör; väöral bie naat waer zeunt ze väöral tösje [[brennieëtel]]e te zieë.
== Besjrieving ==
D'r escargot is 'n vrie groeëte sjlek. 't Huuske haat maximaal 5 windinge en is broen bies gries van kleur en bies 5 cm breed.
't Lief is mieë oranjebroen bies gries. Óp de twieë baovensjte veulsjpriete zitte ówwe an de oeteindes, de oondersjte veulsjpriete zeunt kórter en haant geurzintuige öm nao voor te zeuke.
 
=== Väörtplaanting ===
D'r escargot is wie alle sjlekke [[hermafrodiet]] ofwal twieësjlachtig. Tiedens d'r väörtplantingstied roond mei bies juli vindt de paring plaatsj. Hiebie is ee deer passief, en gedrègt zich wie 't vröwke, 't aandert is actief en brèngt zaodcellen in 't lief van d'r partner. Väöraafgaond an de paring sjuut de èng sjlek 'ne kalk-echtige '''leefdespiel''' in de aander sjlek, hiebie werre hormone aafgegaeve oeëdör d'r oontvanger gesjtimuleerd wert öm te pare. Vermoedelek deent 't aafsjete van d'r piel, dae oet calciumcarbonaat besjteet, ooch aander doele. Zoe kènt de 'vadersjlek' de aansjtaande moder get extra calcium gaeve vör de oontwikkeling van de èjkes. De egenleke paring gebäört dör d'r penis mèt de vagina te verbeende, oeënao de spermatozoïde in e [[spermatofoor]] werre aafgegaeve. Naodat de èng sjlek bevrucht is, werre de rólle dèk ömgedrieëjd en vindt dus wederzijdse bevruchting plaatsj. De èjkes werre in klènge hölkes aafgezat en kaome nao eenkel waeëke oet. 't Doort 3 bies 4 jaor ieër de jóng volwasse zeunt, d'r maximale laevesdoeër is oongeveer 6 jaor.
 
=== Habitat en laevenswies ===
D'r escargot keumt vöral vör in bösje en antropogene ömgaevinge vör, zoewie [[tuin]]e, [[kalkwèj]]je en [[wingerd]]e.
De dere zeunt [[herbivoor]] mae allèng [[kroed|kroedechtige]]echtige plante werre geaeëte. De sjlek wert owwer wie e jaor en överweentert dus. Vör överweentering zeukt de sjlek in d'r herfs 'n sjoelplaatsj oeë besjutting is taege druëgde en kow. Öm zich tiedens dis periode te besjerme wert de sjelp aafgesjlaoëte mèt e hael sjtructuurloos kalk-echtig dèkselke, 't [[epifragma]]. Nao överweentering wert 't epifragma aafgewórpe en dèk gaans ópgaeëte.
Natuurleke vijande zeunt diverse rovende insecte wie vleesjaeëtende vlegenlarve en [[aoëmezeek|aoëmezeke]], [[króddel]]e en [[veugel|väöëgel]].
 
=== Areaal ===
't Natuurlek versjpeidingsgebied liekt in Midde- en Zuidoostelijk Europa mae d'r escargot is dör d'r miensj över de gaanse waelt versjprèjd.
 
=== Duiding fossiel väörkaome ===
Algemèng wert aagenaome dat pas de [[Romeins Riek|Romeine]] d'r escargot boete 't oorsjpronkelek versjpreidingsgebied brachte, d'r Ingelsje naam is ooch 'Roman Snail'. Tóch zeunt in de [[vuursjtèèmien]] va [[Riekelt]] pre-Romeinse [[fossiel]] reste voonde van d'r escargot. Ömdat in de [[Euregio Maas-Rien]] vör de res in d'r oondergroond noeëts fossiele vondste gedoeë zeunt, geet me d'r van oet dat die fossiele wize óp reze en/of handel.
 
=== Consumptie ===
Van aodsher is d'r escargot dör d'r miensj geaeëte. D'r örsjte (doelbewuste) import in Noordwest Europa vón warsjienglek al dör de Romeine plaatsj. In de [[Middelieëwe]] moeche monnike d'r escargot vrieëlek aeëten en kweke. In de lètste driej ieeëuwe werre laandgoedere dèk mèt exotische plaante en beum beplaant en warsjienglek waoërt mèt dis plaante ooch d'r escargot oonópzèttelek geïntroduceerd (al is ooch bekènd dat ze ooch bewust waoërte oetgezat). In 't Nederlandse Mergelland wert d'r escargot neet traditioneel geaeëte; in d'r Belzje Voorsjtrieëk en Laand va Herf waal, zjuus wie in de res va Belsj. In Leuve en ander Belzje sjtaej kriet me bereidde escargots in plastieke baeëkerkes óp d'r [[maert]], zjuus wie [[friete]].
 
Tekslien 35:
In [[Aubel]] haat 't ooch 'n escargotkwekeriej.
 
=== Externe links ===
* [http://www.waarneming.nl/zoek.php?q=Helix+pomatia&all=1 Waarnöming.nl: ''Helix pomatia'']
* [http://web.inter.nl.net/users/Meijer.T/tm/paginas/an-allo.htm IceAge Molluscs: NEDERLANDSE ANTHROPOGENE SAOERTE]
Tekslien 41:
{{commons|Helix pomatia}}
 
[[categorieCategorie:sjlekkeSjlekke]]
 
[[ca:Cargol bover]]
Tekslien 59:
[[ro:Melc de livadă]]
[[ru:Виноградная улитка]]
[[simple:Helix pomatia]]
[[sv:Vinbergssnäcka]]
[[uk:Виноградний слимак]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Karkol"