Mergelgrot: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
externe link |
aanv. kuns en fossiele |
||
Tekslien 1:
{{Dialek|Valkebergs}}
[[Plaetje:Bemelerbergwkped07.JPG|thumb|300px|Winkelberg of Bemelerberg]]
'n '''Mergelgrot''' of '''mergelgroeve''' ies 'n opegegrave plek of koel, woa [[mergel]] gewonne weurt. De [[Nederlands Limburg|Limburger]] kalt van "in de berg", es de mergel van deper oet 'ne gank oet de berg kump. De geng in de [[grot]]te zint dèks tièntalle kilomaetersj lank. 't Binnegoon en róndwandele in de berg gebeurt allein ónder leiding van ervare gidse. Op eige
▲'n '''Mergelgrot''' of '''mergelgroeve''' ies 'n opegegrave plek of koel, woa [[mergel]] gewonne weurt. De [[Nederlands Limburg|Limburger]] kalt van "in de berg", es de mergel van deper oet 'ne gank oet de berg kump. De geng in de [[grot]]te zint dèks tièntalle kilomaetersj lank. 't Binnegoon en róndwandele in de berg gebeurt allein ónder leiding van ervare gidse. Op eige gelegenenheid verkènne ies verbao en levesgevièrlik. Vanwege de duusternis en 't gebrek aan markante punte zal me zeker verdwale. 'ne Miensj hèlt 't dan neet langer oet es 'n paar daag in de grot. De temperatuur ies vochtig en liek rónde de 12 grade celsius. De ingank weurt look of laok geneump.
==Gesjiedenis en toepassing==
[[Plaetje:ValkebergBerkelpoortwkped07.JPG|thumb|300px|Valkeberg, mergelsjtedsje]]
Vanaaf de [[Miedelièwe]] (13e ièw) woort mergel gewonne door dae oet te kappe, in zgn. mergelsjteul, oet de berg. Zoa vörmde ziech de geng van de grot. Daonao woort de mergelsjtool gezaeg tot
Tot wied in de umtrèk woort de mergelsjtein gebruuk veur 't optrèkke van geboewe of gedeiltes daovan. Veurbeelde zin: de dóm van [[Utrech]], de St. Jan in [[Den Bosch]], de St. Jan in [[Remung]] en de Saint Lambert en Saint Jacques in [[Luuk]]. Ouch väöl kèrke in [[Mestreech]] en de [[basiliek]]e van [[Meersje]] en [[Tóngere]], [[Kesjtièl Valkeberg]], [[Kesjtièl Neercanne]], [[windmeule]]s- en [[watermeule]]s, [[haof (carréboerderie)|häöf]], [[sjuur|sjure]], [[kloaster]]sj en woonhoezer. Veural in de plaatse in de buurt van de mergelgrotte versjene väöl geboewe van mergel. Dat gebeurde tot rónd 1900. <br>
In Sub weurt allewiel nog ummer boewmergel gewonne, dae veural weurt gebruuk bie renovatie en restauratie.
Mergelgrotte liegke bie [[Mestreech]] ([[Sint Pieter (Mestreech)|Sint Pieter]]), [[Neerkan]], [[Kan]], [[Valkeberg]], [[Oud-Valkeberg]], [[Berg (Valkeberg)|Berg]], [[Geulem]], [[Meersje]], [[Sub]], [[Bemele]] en bie [[
Sommige grotte zint toegankelik veur 't publiek zoa-es die van Mestreech en Valkeberg. Andere were gebruuk veur de mergelindustrie. Ouch were grot[[champignons]], [[Brussels lof]] en [[kardoen]] in de berg gekweek. Later ouch gebruuk veur produkte zoa-es grotte[[sjink]] en grotte[[kiès]] of es wienkelder. In de oorlog, veural in de bevriedingstied, höbbe de inweunersj ziech versjtop in de berg. Dao zint toen zelfs kinger gebore. In Valkeberg en Geulem waor op 't ing van de [[Twiède waereldoorlog]] 'n [[Duutsjland|Duutsje]] oorlogsindustrie in de berg gevestig.
==De blokbreker==
De blokbreker waor de man, dae in de berg de mergelsjtool oetkapde mèt 'ne [[biel]] of mèt 'n ''sjtoatbeitel''. Hie volg de besjrieving van de ''Subermethode''. 't Make van de ièrsjte gleuf op huègde woort "kale" geneump en de gleuf zelf, zoan 83 cm breid en 5 cm hoag, heesj de "heuj". Daonao woort 'n twiède gleuf of pilaervaor langs de ziekant gemaak mèt de ''opzatzaeg''. 't Make van de lange vertikale vaor aan de ander zie van de ièrsjte blok gebeurde op dezelfde meneer, oetgedeep tot op de vloer. De ónderheuj ies 'n horizontaal gleuf op kneehuègde. Noe zoot de sjtool allein nog aan de achterkant vas. 't Boveste deil, 't sjaap, woort noe 't ièrsj weggehaold mèt hölp van iezere wigge en 'ne veurhamer. Mèt 'n breekiezer woort 't nao veure gekiep: 't zgn sjaap trèkke. 't Óndersjte deil van de sjtool, de kas, waor noe te bewèrke, vanoet de plaats woa ièrsj 't sjaap zoot. Noe ging me ''kassjtaote''. Mèt beitel en zaeg woort aan de achterkant 'n sjleuf gekap. Op 't lèts woort mèt 't houwe van 'n wig de ganse sjtool vrie gemaak. De volgende sjteul waore gemekkeliker vrie te make, umdat ze aan de achterkant bereikbaar waore. De aafmeting van zoane sjtool waor gemiedeld 80 cm hoag en 50-60 cm breid. Um te veurkómme dat mèt 'ne mergelblok verkièrd geboewd zou were (tege de draod) maakde de wèrkman 'n teike op de blok um aan te geve wie de blok in de berg hou gezete.
't Zaege van de mergelblök gebeurde mèt de ''blokzaeg''. De blokbreker woort oetbetaald aan de hand van 't aantal blök wat 'r hou geproduceerd.
't Transportere van de mergelblök nao boete gebeurde mèt paerd en kar. Wiejer ging de reis per sjeep euver de [[Maas]].
==Volkskuns==
In de berg kènt me väöl teikeninge vinge. Meistal ies dat gedoon mèt houtskool, vanwege 't roew en zugend oppervlak. Dao zint ganse portrètgallerieë van beroemde en plaatselik bekènde persone. Ouch kómme väöl reliëfs en beelhouwwerke veur. In de Jezuiëteberg woort de berg verseerd door theologiesjtudente, aafkómstig oet allerlei leng. Kruusweegsjtasies, aafbeeldinge van [[heilige]] zint te zeen o.a. in óndergróndse [[kapel (geboew)|kapelle]]. Umdat veur de meiste luuj dees vörm van kuns ónziechbaar ies, haet me in Valkeberg in 2008 'n beukske oetgegeve mèt foto's mèt es titel "Onder-arts".
==Mergelgroeves==
[[Plaetje:Bemelelookwkped.jpg|thumb|150px|Laok in de Bemelerberg]]
Regel 27 ⟶ 30:
==Fauna==
[[Vleermoes|Vleermuus]] houte in de berg hunne wintersjlaop. Ouch [[eikelmoes|eikelmuuskes]] zeuke ziech hie 'n look um te sjlaope of te euverwintere. Wiejer doon 'n paar soorte vlindersj, zoa-es de [[Kleine vos]], 't [[Roestje]] de [[Daagpauwoug]], [[mögk]]e, [[wild verke|wil verkes]] ([[pissebed]]) dat ouch. 'ne Echte beweuner van de berg ies de [[Grottesjpin]]. De [[sjteinmarter]] of [[fuwien]] woont neet in de berg, meh geit sóms deep nao binne. De [[vos]] hèlt ziech miè bie d'n ingank op. [[Sjteinuul|Sjteinule]], [[winterkeuninkske|keuninkskes]], [[däölke]]s en [[meelder]]sj nèstele dèks in loker, die ziech aan de boeteloch bevinge.
==Fossiele==
Umdat blokbrekersj veurziechtig te werk ginge, zint 'r fossiele, reuze sjildpadde en Maashagedisse, o.a de Mosasaurus, bewaard gebleve. Van dees lètste ies gein gaaf exemplaar opgegrave, meh haet me aan de hand van diverse fragmente zoan exemplaar kènne samevoge. In 1770 vóng me in de Sint Pietersberg 'ne Mosasauruskop. Deze ies in de [[Franse tied]] in [[Paries]] terech gekómme. 'n Gipse aafgeetsel bevingk ziech in 't [[Natuurhistorisch museum]] in Mestreech. 'n Ander groat fossiel ies gevónge in de Bemelerberg in 1954, van vermoedelik 18 maeter lengde.
==De Limburgse mergelgrotte==
Regel 43 ⟶ 49:
* [[Sint Pietersberg]] mèt gankhuègdes van 15 maeter. o.a. de Duvelsgrot, 't [[Noordelek Gangestèlsel]] en de [[Zonneberg]].
* [[Kannerberg]] o.a. de ''Jezuïeteberg'', bie [[Kan]] op 't [[Belsj]].
* [[Caestert]] op 't Belsj
== Externe link ==
| |||