Mergelgrot: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
foto |
aanv. |
||
Tekslien 1:
{{Dialek|Valkebergs}}
{{wio}}
[[Plaetje:Bemelerbergwkped07.JPG|thumb|300px|Winkelberg of Bemelerberg]]
'n '''Mergelgrot''' of '''mergelgroeve''' ies 'n opegegrave plek of koel, woa [[mergel]] gewonne weurt. De [[Nederlands Limburg|Limburger]] kalt van "in de berg", es de mergel van deper oet 'ne gank oet de berg kump. De geng in de grotte zint dèks tièntalle kilomaetersj lank. 't Binnegoon en róndwandele in de berg gebeurt allein ónder leiding van ervare gidse. Op eige gelegenenheid verkènne ies verbao en levesgevièrlik. Vanwege de duusternis en 't gebrek aan markante punte zal me zeker verdwale. 'ne Miensj hèlt 't dan neet langer oet es 'n paar daag in de grot. De temperatuur ies vochtig en liek rónde de 12 grade celsius. De ingank weurt look of laok geneump.
Tekslien 7:
==Gesjiedenis en toepassing==
[[Plaetje:ValkebergBerkelpoortwkped07.JPG|thumb|300px|Valkeberg, mergelsjtedsje]]
Vanaaf de [[
In de plaatse in de buurt van de mergelgrotte woorte hoezer geboewd van mergel tot rónd 1900. In Sub weurt allewiel nog ummer boewmergel gewonne, dat veural weurt gebruuk bie renovatie en restauratie.▼
Tot wied in de umtrèk woort de mergelsjtein gebruuk veur 't optrèkke van geboewe of gedeiltes daovan. Veurbeelde zin: de dóm van [[Utrech]], de St. Jan in [[Den Bosch]], de St. Jan in [[Remung]] en de Saint Lambert en Saint Jacques in [[Luuk]]. Ouch väöl kèrke in [[Mestreech]] en de [[basiliek]]e van [[Meersje]] en [[Tóngere]], [[Kesjtièl Valkeberg]], [[Chateau Neerkan]], [[windmeule]]s- en [[watermeule]]s, [[haof (carréboerderie)|häöf]], [[sjuur|sjure]], [[kloaster]]sj en woonhoezer. Veural in de plaatse in de buurt van de mergelgrotte versjene väöl geboewe van mergel. Dat gebeurde tot rónd 1900. <br>
▲
Mergelgrotte liegke bie [[Mestreech]] ([[Sint Pieter (Mestreech)|Sint Pieter]]), [[Neerkan]], [[Kan]], [[Valkeberg]], [[Oud-Valkeberg]], [[Berg (Valkeberg)|Berg]], [[Geulem]], [[Meersje]], [[Sub]] en [[Bemele]].
Sommige grotte zint toegankelik veur 't publiek. Andere were gebruuk veur de mergelindustrie. Ouch were grot[[champignons]] in de berg gekweek. Later ouch gebruuk veur produkte zoa-es grotte[[sjink]] en grotte[[kiès]] of es wienkelder. In de oorlog, veural in de bevriedingstied, höbbe de inweunersj ziech versjtop in de berg. Dao zint toen zelfs kinger gebore. In Valkeberg en Geulem waor op 't ing van de [[Twiède waereldoorlog]] 'n [[Duutsjland|Duutsje]] oorlogsindustrie in de berg gevestig.
==De blokbreker==
De blokbreker waor de man, dae in de berg de mergelsjtool oetkapde mèt 'ne [[biel]] of mèt 'n sjtoatbeitel. 't Make van de ièrsjte gleuf op huègde woort "kale" geneump en de gleuf zelf, zoan 83 cm breid en 5 cm hoag, heesj de "heuj". Daonao woort 'n twiède gleuf of pilaervaor langs de ziekant gemaak mèt de opzatzaeg. 't Make van de lange vertikale vaor aan de ander zie van de ièrsjte blok gebeurde op dezelfde meneer, oetgedeep tot op de vloer. De ónderheuj ies 'n horizontaal gleuf op kneehuègde. Noe zoot de sjtool allein nog aan de achterkant vas. 't Boveste deil, 't sjaap, woort noe 't ièrsj weggehaold mèt hölp van iezere wigge en 'ne veurhamer. Mèt 'n breekiezer woort 't nao veure gekiep: 't zgn sjaap trèkke. 't Óndersjte deil van de sjtool, de kas, waor noe te bewèrke, vanoet de plaats woa ièrsj 't sjaap zoot. Noe ging me ''kassjtaote''. Mèt beitel en zaeg woort aan de achterkant 'n sjleuf gekap. Op 't lèts woort mèt 't houwe van 'n wig de ganse sjtool vrie gemaak. De volgende sjteul waore gemekkeliker vrie te make, umdat ze aan de achterkant bereikbaar waore. De aafmeting van zoane sjtool waor gemiedeld 80 cm hoag en 50-60 cm breid.
't Zaege van de mergelblök gebeurde mèt de blokzaeg.
==Mergelgroeves==
[[Plaetje:Bemelelookwkped.jpg|thumb|150px|Laok in de Bemelerberg]]
Groeves, woa mergel gewonne woort in ope sjachboew, waore groeve [['t Roeët|'t Rooth]], die neet miè in functie ies en groeve Curfs in Geulem die in 2008 ies gesjlote.
'ne Op mergel liekende natuursjtein weurt gewonne in groeves bie [[Kunder]] en [[Krawbich]]. Deze [[kundersjtein]] ies ouch geelechtig van kleur, meh helder es mergel en neet te zaege. De sjtructuur van de sjtein blief onreigelmaotig en roew.
Regel 30 ⟶ 36:
* De ''Däölkesberg'' in [[Oud-Valkeberg]]. De naam kump van [[däölke]] (kauw). Dees veugel nèstel(d)e in loker van de bovegróndse krietrotse.
* [[Geulemergrot]] in Geulem. Bekènd ies zien ónderaardse kapel, woa in de [[Franse tied]] de [[katholiek]]e deenste woorte gehouwe. Vreuger woort hie mergel gewonne. Ter herinnering dao-aan sjteit aan de ingank 'n mergele beeld van 'ne blokbreker. Aan de Geulemerberg bevingk ziech 'n aantal grotweuninge.
* [[Barakkeberg]] in Geulem
* ''Wilhelminagroeve'' aan [[De Nerem]] (Valkeberg). Daobovenop sjteit de mergele [[Wilhelminatore]].
* ''De Heidegroeve'' in [[De Plenkert]] (Valkeberg), woa de [[Pruusj]]e in 1944 'n wèrkplaats houwe veur oorlogsmateriaal.
Regel 35 ⟶ 42:
* [[Suberberg]] in Sub mèt 85 ha oppervlak. De geng mete same 90 kilomaeter. De gewonne mergel ies van gooj kwaliteit um te boewe. Boete de berg bevinge ziech reste van [[kalkove]]s.
* [[Bemelerberg]] bie [[Bieëmele]], woa o.a. de ''Supperberg'' en ''Izere'' 'n gooj kwaliteit mergel es boewsjtein leverde. De berg deende 't volk tot veilig ónderkómme in de tied van de [[bokkeriejer]]sj, in de [[Franse tied]] en in de waereldoorlog. De krietrotse van de Bemelerberg kómme aan de oppervlakte
* [[Sint Pietersberg]] mèt gankhuègdes van 15 maeter. o.a. de Duvelsgrot
* [[Kannerberg]] o.a. de ''Jezuïeteberg'', bie [[Kan]] op 't [[Belsj]].
[[Categorie:landsjapselemente]]
| |||