Heëlesj: Versjèl tösje versies

't '''Heëlesj''' is d'tr [[dialek]] wat gekald weëd i g'n stadsjtad [[Heële]].

Heële, in de neugetieënde ieëw nog ing dörp va 6.000 inweunersj, is in de iësjte hèlf va de [[twintegste iew]] oetgegruid tot de twieëde stadsjtad va [[Nederlands Limburg]], durch sjterke arbeidsimmigratie. Es gevolg doava sjprikkalt de miërderheedmieërderheed va de bevolking va Heële allewiel [[Nederlands|Hollendsj]], dèks Nederlands gelardeerd mit [[Limburgs]] (zuug [[Heëlesj Hollendsj]]) - va 't nog Limburgstalig deil va de bevolking sjprikkalt laanklang neet edereinejederee Heëlesj. Toch nump 't Heëlesj dialek nog in alle loage va de bevolking bei lüj va alle leëftieje ing zeker plaatsj in.

De sjproaksituatie i Heële is dan ooch complex te neume. Vöal lüj zint twieëtalig in 't (Heëlesj) Hollendsj en 't Limburgs, en 't kump vöal vuur dat me in gesjprekke va de ing sjproak op de anger uevergeetuëvergeet ([[code-switching]]). 't Is dus meugelich dat iemes wat de sjproak neet vöal gebruuk (en mesjiens gaaroet neet va heem heetoet mitgekrege heet) ze toch good behieërs. In jeder geval höbbehant alle Heëlenere passief kinnes va 't Limburgs. Doa kumpkunt bei dat allewiel 't dialek hoeëger in aanzieën sjtuit es 't es "gebroake Hollendsj" besjoewde Heëlesj Hollendsj.

Heële likt nog zjus te noordweste va de [[Benrather Linie]]; me zeet hei dus ''make'', ''tied'' en ''oet'', neet ''maache'', ''tsiet'' en ''oes'' wie in [[Kirchroa|Kèrkroaj]], en 't Heëles mót dus besjoewd weëde es e [[Nederduits|Nederduutsj]] dialek.

Vuur de res vertuint 't evvel vöal verwantsjap mit 't [[Kirchröadsj]]. Zoeë ligk Heële ten zuie va twieë kling isoglöskes, die zich va de Benrather Linie aafsjplitse en 't ing va typisch [[Ingweoons]]e/Nederduutsje wöadvörm markere. Zoeë zeet me i Heële ''zage'', neet ''zègke'', en verangert 't achtervoogsel ''-lik'' in ''-lich''. Anger euvereinkomsteuëvereinkomste mit 't Kirchröadsj zint 't ewegvalle va de r vuur inne consonant (''Heerle'' > ''Heële''), 't monoftongisere va ''ei'' en ''ou'' noa ''ee'' en ''oo'' (''heim'' > ''heem''; ''boum'' > ''boom''; mirk op dat de res va Limburg hei-in feitelich e sjproakeilandj is!), ing sterkesjterke [[gutturalisering]] (''kind'' > ''kink''; ''hand'' > ''hank''), de lidwöardlidwöad ''g'ne'' en ''g'n'' (Krch.: ''j'n(e)'') op sommege posities en ing dudelikke invlood va 't [[Duits|Hoeëgduutsj]] es cultuursjproak in vreuger tieje, al kumpkunt die lanklang zoeë extreem neet tot uting es in 't Kirchröadsj (''muziek'' > ''moeziek'').

't Heëlesj dialek is de letste joare durch de bevolking dudelik umermp: 't weëd ummer mieë opgesjreveopgesjrieëve en gecultiveerd. Bekind is 't [[vastelaovend|vasteloavend]]sleedsje ''D'r Loemmelekrieëmer'' va 't duo [[Paul & Leo]], wat in [[2001]] de daarde3e plaatsj hoalde bei 't [[LVK]]. Doa zint ing paar Heëlesje sjrievesj die vrij regelmoatig publicere. Bekind is [[Cor Driessen]], deë joarelaank ing eige sjpelling drop noahoolt. Sjrievesj va recentere datum zint [[Rob Lahaye]], [[Raymond Clement]] en [[Jan Hendriks]]. 't Heëlesj kumpkunt ooch vuur in ing paar sjtripvertalinge. I [[Suske en Wiske]] weëd 't gekald durch Tant Sidonia; in 't [[Asterix]]-album ''[['ne Gansen toer]]'' kalle ze 't i g'n sjtad Durocorturum.