Limburgse dialekte: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
regiolek d'rbie |
K Bot: automatisch teks vervange (-elik +elek) |
||
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
't [[Limburgs]] is 'n taol mèt 'n groete dialektische variatie; zoe groet tot de dialekte soms neet of
Neet allein heet 't Limburgs hendeg väöl dialektische versjèlle, de [[isoglos]]se die dees versjèlle op kaarte aongeve en e specifiek kinmerk begrenze loupe meistal neet gliek. 't Is daan ouch hendeg meujlik um 't Limburgs in dialekgróppe op te deile, jeh zelfs de begrenzing vaan 't Limburgs is 'n
==Regiolekte==
Tekslien 8:
==Boetegrenze==
De
De
Daonao de belangriekste en sterkste grens veur 't Limburgs is de [[Benrather Linie]], de grens tösse 't [[Nederduits]] en 't [[Middelduits]]. Dit is oonder väöl mie de grens tösse ''make'' en ''maache'' - veur 'n gedetailleerde besjrieving zuug 't hoofartikel - en ze snijt perceis 't uterste zuidoeste vaan [[Nederlands Limburg]] aof: [[Kirchroa]] inclusief [[Egelse]], [[Vols]] inclusief [[Lemieësj]] en [[Bóches]], dewijl [[Zumpelveld]] bei variante kint. Soms weurt de Benrather Linie e bitteke mie nao 't weste getrokke; dit is 'n kwestie vaan traditie. De Benrather Linie grens 't Limburgs in 't zuidoeste aof; e belangriek deil vaan 't Limburgs taolgebeed kump zoe in Duitsland te ligke.
Euver grens van 't Limburgs in 't noorde en weste besteit minder einstummegheid. Algemein greujt de visie tot me daoveur e complex vaan isoglosse moot aonnumme. Historisch naom me daoveur evels de [[Uerdinger Linie]]: de grens tösse ''ik'' en ''ich''. Dees zietak vaan de Benrather Linie löp oonder [[Venlo]] door (meh euver [[Tegele]] laanks), oonder [[Mael]], euver [[Wieërt]], euver [[Buul]] heer, euver [[Pelt]], te zuidooste vaan [[Lommel]] en De [[Loei]] (Tessenderloo) (die dus boete 't ''ich''-gebeed valle), en mèt 'n drej um [[Tiene]] heer. Jaorelaank is dees lien 't criterium veur wat Limburgse dialekte waore gewees. Inderdaod gief dees lien frej aon wie de [[Kölse expansie]] ziech
'n Ander belaangrieke grens is de [[betoeningslien]], die aongief in welke dialekte me 't versjèl tösse sleiptoen en stoettoen oondersjeiend gebruuk. Ze löp euver Venlo, Árse en [[Haors]] eweg, oonder Mael, traditioneel euver Wieërt (meh zuug oonder), euver Buul, weer te zuidoeste vaan Lommel en De Loei, en daan door Belsj Limburg perceis ten weste vaan [[Hasselt]] nao oonder; 'n aontal deilgemeintes vaan Hasselt vèlt daan al boete 't Limburgsetaolgebeed. Es me 't Limburgs definieert griep me dèks al gaw nao de twietoenegheid; dees eigesjap es condicio sine qua non aon te numme veur 't Limburgs is daan ouch logisch. De betoeningslien löp veur 'n aonzeenlik deil al gliek mèt de Uerdinger Linie. Woe die liene samevalle kin me al rösteg spreke vaan de taolgrens vaan 't Limburgs; zeker ouch umdat dèks nog väöl ander grenze mètloupe. Dao boe ze oetereinloupe ligk evels de controverse. Volges dees definitie zouw oonder mie 't [[Sintruins]] gei Limburgs zien, al heet 't väöl gemein mèt dialekte oet de umgeving die wel es Limburgs gelde. 't Punt is evels tot de betoeningslien neet zoe sjerp is es ze liekent: in de umgeving vaan 't twietoenegheidsgebeed ligke väöl plaotse die in hun dialek wel de sleiptoen en stoettoen kinne meh die neet beteikenisoondrsjeiend gebruke. Bovedeen zien dao twie belangrieke gebede, 't eint is Wieërt en umgeving (zuug [[Wieërts]]), 't andert besleit de gemeintes [[Eisde]] en [[Riems]], boe taolverandering deveur gezörg heet tot de toene defectief ''gewore'' zien. Door hun structuur en taolgesjiedenis is 't evels oonzinneg dees dialekte bij ander gebede te betrèkke - in 't geval vaan Eisde en Riems is dat zelfs praktisch
Oongeveer gliek mèt de grens tösse Belsj Limburg en [[Vlaoms-Braobant]] löp de [[Getelien]]. Dit is 'ne bundel vaan op ziech oonbelangrieke isoglosse die bijein evels
'n Veerde grens die in 't verleie wel gebruuk is is de grens vaan wel en geinen [[umlaut]] in verkleinwäörd. In dees ruim definitie zouwe neet allein bei Limburge hielemaol Limburgstaoleg zien, meh ouch 't ooste vaan [[Noord-Braobant]] en zelfs de [[Betuwe]](zuug Oos-Braobants).
Samegevat verlöp de taolgrens oongeveer zoe: bij [[Sintruin]] in de buurt laanks de Getelien, bij Lommel via de betoeningslien en de Uerdinger Linie, die vaanaof Loei sameloupe tot aon Mael, oonder Mael door, euver Zaerem, Haors en Árse, Duitsland in.<!--'t verlöp vaan de grens in Duitsland is veurluipeg nog get
==Belangrieke binnegrenze: Wes-Limburgs==
Neve de bove besjreve isoglosses die es boetegrens dene gief 't nog 'n aontal belangrieke binnegrenze. Veer vaan die grenze loupe min of mie in de buurt vaanein, zoe door 't midde vaan Belsj Limburg. Dit zien de [[Panninger Seitenlinie]] (de grens tösse ''schaop'' en ''sjaop''), de [[doe-gijlien]], de [[ui-oe/ij-ielien]] ('t versjèl tösse ''huis'' en ''hoes'', ''kruis'' en ''kruus'', ''ijs'' en ''ies'', ummer in wes-oostegestèlling) en de [[ie-ee/oe-oolien]] ( de isoglos tösse ''bier'' en ''beer'' en tösse ''goed'' en ''good''). Op de Panninger Seitenlinie nao zien dit alleveer liene vaan de [[Braobantse expansie]]. Oongeveer vaan [[Miëve-Roj]] tot aon [[Genk]] (get te noorde daovaan) loupe dees isoglosse gliek; dit neump me de [[Genker barrièr]]. Daobove en veural dao-oonder evels wejjere de grenze oeterein. De bei vocaol-isoglosse (de ij-ie/ui-oelien en de ie-ee/oe-oolien) goon ten zuie vaan Genk same nao 't zuidooste, tot kortbij de grens mèt Nederlands Limburg. In 't [[Mestreechs]] zien al wäörd doorgesiepeld die ziech (
Zuug veur sjtudies, publikaties en beuk: [[Literatuur euver 't Limburgs]]
|