Troubadour
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'ne Troubadour is 'ne middeleëuwse, róndjtrèkkende dichter/zenger dae zien gedichte, meistal es minneleed en begeleid door 'n fejoal, in 't aopebaar aan zien pebliek ten geheuëre brach.
Aafkóms van 't woord troubadour bewirk
't Woord troubadour is aafgeleid van 't Occitaanse woord "trobar", dat 'vènje', 'dichte' beteikent (vr: trobairitz). 't Woord "Trouvère" is aafgeleid van 't Oudfranse woord 'trouver', wat aevenèns 'vènje' beteikent. In de Germaanse sjtreke sjpraeke v’r euver Minnezèngers (zie zónge euver de hoofse minne).
De eësjte troubadours bewirk
De eësjte mèt naam bekènde troubadour waas Willem van Poitiers, dae in de 11e eëuw laefde en hertog van Aquitanië waas. Die eësjte troubadours sjreve in 't Occitaans, de awtste laevende literair taal van Wes-Europa. De meiste troubadours bezónge de hoofse leefde. Bekènd gebleve troubadours zint ónger angere Bernard de Ventadour, Bertrand de Born, Sordel en Eléanore d'Aquitaine en Jaufré Rudel. Ouch leje van de hoag adel sjreve ledere in de sjtiel van de troubadours, biejveurbeeld hertog Jan I van Brabant. Mèt de verneteging van de Occitaanse cultuur, nao de sóms gewelddadige inlieving door Frankriek van de Languedoc in 't begin van de veërtieënde eëuw, verdwene ouch de troubadours.
Versjille tösje troubadours, trouvères, jongleurs en minsjtrele bewirk
Troubadours en trouvères bewirk
Troubadours vènje v'r veural trök in Zuud-Frankriek, trouvères dao-en-taenge bevènje zich in 't Noorde van Frankriek. Hoewaal ze es groep neet dudelik gedefinieerd ware en allebei de 'groepe' dus eigelik 't zelfde doel/beroop hèje zint d'r toch ènnige opmerkelike versjille tösje 'troubadours' en 'trouvères':
- Troubadours zènge in 't Zuud-Frans dialek 'Lange d'Oc'; trouvères dao-en-taenge zènge in de 'Langue d'oïl', wat later zouw oetgreuje tot 't modern Frans.
- Troubadours maakde/sjpeelde eërder dansante meziek, terwiel trouvères eërder introverte meziek brachte.
- Troubadour zeen waas allein weggelag veur de (verermde) adel, terwiel v'r biej de trouvères zoawaal adel es ouch börgerie aantreffe.
- Troubadours/ trouvères ware dichters van poëzie en componiste. Sómmige van hun ware neet muzekaal begenaodigd, wodoor ze hunne meziek lete oetveure door 'jongleurs' of 'minsjtrele' (ingehuurde profesioneel muzekante). De meis gebruukde insjtrumente ware de luut, 't portatief (draagbaar örgel) en de harp.
Minnezenger bewirk
- Saer de 14e eëuw is in Duutsjlandj 'n vergeliekbaar óntwikkeling te vènje: de minnezenger. De minnezenger hèj 't zelfde doel es troubadours/trouvères in Frankriek, mèr de minneledere zint 'sjtiever' en minder expressief. Bekènde minnezengers ware Otto von Botenlauben en Walther von der Vogelweide. In 't Limburgse waas de dichter Heinric van Veldeke ouch es minsjtreel bekènd.
Jongleurs en minsjtrele bewirk
- Jongleurs ware profesioneel muzekante die van kesjteël tot kesjteël trokke en van dörp nao dörp mèt zank, dans, kunskes …. Zie moosjte 't pebliek vermake!
Ze compeneerde zelf gein leder, mèr veurde werke oet die door angere woorte gecompeneerd of brachte volksmeziek (zie hèje waarsjienlik waal de neuëdige ervaring óm variaties te brènge van besjtaonde compesities). Went jongleurs vas in deens gónge biej 'n adelike heer, neumpde me hun minsjtrele.
Leedvörme bewirk
De troubadours gebruukde de volgende leedvörme:
- alba - mörgeleed (vergeliek mèt aubade)
- dansa of balada - ein leed mèt 'n refrein, vergeliek mèt de ballade
- escondig - ein veróntsjöldiging van de minnaer
- gap - ein oetdagend leed
- jeu parti - ein leefdesdebat
- pastorela - ein leed euver 'ne ridder en ein herderinneke
- sirventes - satirisch leed
- planh - (Frans: plainte) klaagzank, vergeliek mèt de lamento
- descort - ein leed wo-in 'n aafwiekend geveul wirt bezónge
Zuug ouch bewirk
Limburgse troubadours bewirk
In de 20e eëuw geuf 't ouch 'n aantal modern Limburgse troubadours die mèt 'n gitaar (of luut) in de handj euveral hun leedjes te geheuëre brachte of nog doont. Veurbeelde hiejvan zint Jo Erens, Harry Bordon, Frits Rademacher, Sjef Diederen, Jos Meessen, Jan Diederen, Bert Diederen, Sjeng Fransse.
Trivia bewirk
- Troubadour is teves de naam van 'n Gents beer oet de preufbroewerie in Lochristi.
- Il trovatore (de troubadour) is 'ne opera in veer deile van Giuseppe Verdi.
Brón bewirk
- Wikipedia NL, Troubadour
- Aanvöllinge oet Wikipedia DE Trobador en Minnesang