Parafyletisch taxon
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
E parafyletisch taxon is e taxon wat alle aofstammelinge vaan einen hypothetische veurawwer umvat, boete (miestal) ein claad. Normaliter weurt zoeget oet traditie gedoon, umtot die ein gróp die me neet mèttèlt sterk vaan de aander gróppe is weggeëvolueerd. 't Tegedeil vaan parafyletisch is monofyletisch, wat dus weurt gezag vaan gróppe boe alle aofstammelinge vaan ei bies bij hure. Parafyletisch is ouch neet 'tzelfde wie polyfyletisch, de naom veur gróppe vaan soorte die taxonomisch gezeen niks mètein te make höbbe. 'n Aander woord veur e monofyletisch taxon is claad.
Allewel tot al sinds de oontwikkeling vaan de evolutietheorie bekind waor tot sommege bieste inger verwant waore es tot me zouw dinke, zien biologe pas nao d'n oorlog goon discussiëre euver de vraog of taxa wel of neet sletend móste zien. Väöl vaan hun voonte 't neet kinne tot de veugel vaan de reptiele aofstamme meh neet debij hure, en ouch neet tot ze allebei 't niveau vaan klas höbbe. De consensus is evels tot me um dat te verandere te väöl euverhoup mós goon hole, en tot me algemein gebrukeleke naome neet mós aofdaanke; me heet 't, mèt aander wäörd zoe gelaote.
Veurbeelder bewirk
- Vèsse zien traditioneel 'n klas, meh al zier vreug oetereingegreujd. Ze umvatte alle gewervelde diere boete de Veervoters (Tetrapoda), die zien oontstande oet vèsse, en wel oet de Beinvèsse (Osteichthyes) en mier in 't bezunder de Kwasvinnege (Sarcopterygii). Ouch die gróppe zien, um dezelfde rei, weer parafyletisch.
- Reptiele, wie bove gezag, umtot alle levende reptiele (brögkherdisse, herdisse, krokodille, sjèldpadde en slange) geine veurawwer höbbe dee de veugel neet höbbe. Allein umtot de veugel zoeväöl sterker aofwieke (wermbleujeteg, geveerd en gevleugeld, dewijl de reptiele kaajdbleujeteg, kaal en veerpoeteg zien) weure ze dao neet bij ingedeild. Um de zelfde rei zien ouch de Dinosaurusse, boe de veugel vaan aofstamme, parafyletisch. Es me ziech bedink tot ouch de veurawwers vaan de zoogdiere sterk op reptiele höbbe geliekend (m.a.w. es ze noe roondlepe dao zeker bij hejje gehuurd), daan moot me ouch hun bij de reptiele betrèkke um de klas gans monofyletisch te make (zuuch ouch: zougdeerreptiele).
- Evehovege (Artiodactyla), umtot dao de walvèsechtege (Cetacea) vaan aofstamme. Wèlt me dees orde monofyletisch behandele, daan sprik me vaan Cetartiodactyla.
- Haafape wie veural vreuger gedefinieerd: daan hure ouch de Spookdierkes (Tarsiiformes) debij, die korter bij de echte ape stoon. Vaandaog d'n daag versteit me oonder Haafape liever allein de Strepsirrhini.
- Prokaryote (bacterië en archeeë same), umtot de Eukaryote oet de archaeë zien oontstande. 't Is allein umtot 't fenotyp vaan die twie rieke nog zoeväöl opein liekent tot ze soms same weure behandeld es ei domein; 't is evels aon te raoje veur dat neet te doen.
Ouch 't daogeleks spraokgebruuk um alle Simiiformes boete de mins aap te neume is 'n parafyletische indeiling.