Middelnederlands
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Middelnederlands is 'n taolfase vaan 't Nederlands, oongeveer tösse 1150 en 1500. Ouch 't Limbörgs vaan dezen tied - 't Middellimbörgs - weurt in 't gemein tot 't Middelnederlands gerekend; veur de Nedersaksische dialekte op Nederlandse bojem deit me dat noe wel en daan weer neet. De fase volg op 't Aajdnederfrankisch of Aajdnederlands en versjèlt dao veural vaan door 't oetvalle vaan neet-beklemtoende vocaole. In tegestèlling tot 't Aajdnederlands heet de Middelnederlandsen tied 'n euvervleujeteg tekscorpus achtergelaote, zoewel oerkundes en aander amteleke tekste es literair tekste. De groete mierderheid vaan die tekste kump oet 't zuie vaan 't taolgebeed. 't Nederlands is veural in Vlaondere sterk in concurrentie mèt 't (Aajd- en Middel-)Frans; heidoor, en door d'n invlood vaan de hoeg (hoof)cultuur, nump 't in deen tied e groet aontal Franse lienwäörd op. Roond 't ind vaan de middeliewe treujt 'n sterke grammaticaol versumpeling op, die d'n euvergaank nao 't Vreugmodern Nederlands aonkundeg.
Naom bewirk
De sprekers vaan 't Middelnederlands gebruukde 't woord Nederlands nog neet, al waor in deen tied de Nederlen es begrip wel in opkoms. Liever spraok me vaan Duuts of Diets, al nao dialek, of gebruukde me de naom vaan 't gewes. Door 't gebrek aon staotkundege einheid (in eder geval tot aon de koms vaan de Bourgondische Staot in de Vieftienden Iew) is 't soms de vraog boe 'Middelnederlands' moot oetsjeie en aander taole mote beginne.
Oontwikkeling bewirk
De lèste fase vaan 't Aajdnederlands en de 't begin vaan 't Middelnederlands euverlappe ziech. Veur Holland maag me 't Aajdnederlands bès tot 1200 laote doorloupe, meh in de tekste vaan Heinric van Veldeke, ind twelfden iew opgesjreve in wat noe Limbörg is, zien alle neet-beklemtoende klinkers gereduceerd. In d'n iew dee dao-op volg, bleujt 't Nederlands es sjrieftaol op. Vlaondere is in deen tied 't belaankriekste gewes en 't Vlaoms weurt zoedoende prestiesjdialek. Zienen invlood straolt veural nao 't noorde oet (Zieland en in minder maote Holland), meh ouch nao 't ooste riechting Braobant. Tegeliek zien v'r euveral in de Nederlen 'n opkoms vaan stei, boevaan de börgers veural in de volkstaol sjrieve. Latien en Frans weure mie 't domein veur de religie, de wetensjap en de internationaol communicatie. D'n tied tot 1300 neump me Vreugmiddelnederlands.
In de Laatmiddelnederlandsen tied, nao 1300 dus, begint Braobant ummer mie de rol vaan Vlaondere euver te numme. Zoedoende kump 'n Braobantse expansie op gaank, die alle kante op wèrk: veural noordwaarts (in de noordeleke deile vaan Braobant zoewie in Utrech en Holland) meh ouch weswaarts (in 't (Oos-)Vlaoms) en ooswaarts (in 't (Wes-)Limbörgs). Die expansie is vaan groete beteikenis, umtot Braobant in deen tied beteikenisvol taolveraanderinge doorveurt. Zoe veraandere hei laankzaamaon de lang klinkers ii en uu in twieklaanke. Ouch verdwijnt hei in de loup vaan de veertienden iew es ierste de -e, en weurt de -n in d'n oetgaank -en dèks neet mie oetgesproke. De flexie vaan 't Middelnederlands raak heidoor serjeus oondermijnd. In de vieftienden iew zuut me 't naomvalsversjèl oondujeleker weure, en in de zèstienden en zeventienden iew verdwijnt 't in de spreektaol ummer mie. Umtot in dezen tied evels de sjrifcultuur al zoe sterk is, hawwe väöl sjrievers de naomvalle kunsmaoteg aon. Es in 't Vreugmodern Nederlands 'n standaardtaol oontsteit, blieve de middeliewse naomvalle behawwe; dit beteikent tot sjrievers ziech 't systeem mote aonliere.
Klaanklier bewirk
De Middelnederlandse klaanklier versjèlt op e paar punte vaan de modern Nederlandse en Limbörgse dialekte. De versjèlle in de korte klinkers zien neet zoe groet. In de lang vocaole en twieklaanke zien evels groeter versjèlle aon te wieze. De oonregelmaotege spelling maak väöl details en zelfs inkel hoofzakes oonzeker; me moot de gesjreve bronne combinere mèt aander bewies (modern dialectologie, historische naomkunde etc.).
Lang vocaole bewirk
In 't Middelnederlands gaof 't twie soorte aa: de oersprunkeleke lang aa en de lang aa oontstande oet 'n korte a. Zjus wie noe woorte die twie in 't Limbörgs oeterein gehawwe; mesjiens waor dit veur deile vaan Vlaondere ouch zoe.[1] Ouch in Holland moot dit versjèl ziech gehawwe höbbe. In 't Braobants waore ze sjijns al samegevalle. Wat veur klaankversjèl dao daan perceis tösse waor, is oondujelek, al ligk 't veur de hand tot de nui aa wijer nao veure laog en mesjiens ouch e bitteke geslote waor. De lang aa woort in 't begin gewoen es a gesjreve; in d'n daartienden iew koume ai en veural ae in gebruuk. aa kump ouch veur, meh ech mer 'nen inkele kier. De klaank waor roond 1200 nog vrij algemein /aː/ (mesjiens soms mèt naoslaag /aə/); daonao begint in 't (Zuid-)Braobants en Limbörgs de klaank te verdoonkere nao /ɒː/; dit wèt me umtot dat foneem incidenteel es oe woort gespèld. In 't Limbörgs gebäörde dat allein mèt de aajd-lang aa, in 't Braobants mèt alle aas. Tegeliek zuut me aon de kös al 'n neiging um dee klaank zjus nao väöre te bringe. De lang a(e) kump veur 'n -r soms ouch voort oet 'n korte e (veural in 't weste), en dèks zelfs oet 't oersprunkeleke lang e (vertaren 'vertere', baer 'beer'); 'n veraandering die later is trökgedrejd.
't Gaof twie soorte ee: de weiklang ee en de sjerplang ee. De weiklang ee geit euver 't algemein trök op 'n verlengde i, de sjerplang ee miestens op 'n Oergermaanse of Latijnse ai. In 't Limbörgs is de aw ai soms 'nen twieklaank gebleve. Veur de res sjijnt 't versjèl tösse de twie ee's klein te zien gewees: sommege oteurs late ze opein rijme.[2] 'n Gaankbaar reconstructie is /eː/ veur de weiklang en /eə/ veur de sjerplang ee.
De Oergermaanse klaank *eu is in de regel euveral ie gewore, oet te spreke es /iə/. Soms vint me daoveur in de plaots 'n e(e), neet allein in 't Limbörgs (boe me dat ouch zouw verwachte), meh ouch in 't weste.
De Oergermaanse lang *ī weurt nog algemein es /iː/ oetgesproke. In ope syllabe sjrijf me dèks i, in geslote ii of ij. In de late middeliewe begint me in Braobant deze klaank te breke; wienie en wie dat perceis gegaange is, vèlt neet te achterhole. Dees innovatie weurt in Oos-Vlaondere, Utrech en Holland vrij snel euvergepak; volgens 'n alternatief theorie höbbe 't Hollands en 't Braobants dit los vaanein oontwikkeld.
Zoewie 't twie soorte ee gief, bestoon ouch 'n weik- en sjerplang oo. De bei klaanke kinne es o(o), oe of oi weure gesjreve (meh veur alternatief gebruuk vaan d'n digraaf oe zuug oonder). Ouch hei geit de sjerplang oo trök op 'n Oergermaanse of Latijnse au, en de weiklang gemeinelek op 'n verlengde, vreuger korte o. Ouch hei sjijnt 't versjèl in väöl dialekte subtiel te zien gewees.
De Oergermaanse lang *ō woort gans versjèllend behandeld, meh es örges de spèlling verwarrend wèrk, is 't wel hei. E woord wie groen 'greun' kin weure geleze mèt 'ne gesloten achterklinker (woersjijnelek mèt naoslaag, wie noe nog in 't Stadsfries: /ɣruən/), meh ouch op z'ch Frans als gerunde veurklinker (wie in de mieste Limbörgse dialekte: /ɣrøːn/). De vörm gruen is zeker mèt umlaut, me de klaank kin gans geslote weure geleze ('gruun' /ɣryːn/), of haaf-geslote ('greun' /ɣrøːn/). Me moot aonnumme tot d'n umlautsgrens bij benaodering op dezelfde plaots laog boe ze noe ligk (geinen umlaut in 't weste, wel umlaut in 't midden en ooste); in Utrech evels kaome geümlautde vörm wezelek wijer nao 't weste veur es allewijl (wat ziech liet aofleie oet toponieme wie Breukelen [< Broclede) en Neude [< *Hnodi]).
De Oergermaanse lang *ū weurt es u(u) of soms ui gesjreve, de oetspraok is [yː] in 't weste en midde en [uː] in 't ooste. Me zag in deen tied dinkelek ouch in 't Zuid-Gelders/Kleverlands nog 'hoes' (allewijl 'huus'). Zjus wie bij de ij begint me aon 't ind vaan de middeliewe in Braobant deze klaank te breke, wat euversleit nao diverse aander geweste.
Consonate bewirk
't Opvallendste versjèl is tot de -l- in de mieste dialekte weurt gevocaliseerd es ze nao 'n o en veur 'nen dentaol kump: old en holt weure out en hout. De verdoonkering vaan ald nao old is Ingweoons, en waor in 't Aajdnederlands, boeten 't ooste daan, al vrij algemein. Boe 't Aajdnederlands evels nog vrij algemein de l vasheel (Holland oet *Holt-land), vint me noe euveral in 't weste vörm mèt ou. Allein 't Limbörgs en Kleverlands beeje dao weerstand tege (ouch in Zuid-Limbörg waor 't in de middeliewe nog miestens ald en holt); old kaom wijer ouch nog neve oud in Zuid-Braobant veur.[3]
De combinatie -ft veraandert in e groet gebeed in -cht. Dit is evels e perces vaan iewe. De ierste aonzatte tot dees veraandering vint me al in de lèste fase vaan 't Aajdnederlands in 't zuie. Daonao breit ziech dit gebeed laankzaam oet, meh veural Holland zal dao iewelaank weerstand tege beeje.[4] Wäörd wie after kin me in de zeventienden iew nog algemein trökvinde en koume zelfs noe nog in dialekte wie 't Katwijks veur.
Soms zuut me dees klaankveranderinge ouch op plaotse boe ze in 't modern Nederlands neet mie te vinde zien: vichtich 'viefteg' of gheghouden 'gegolde'. De aw vörm zien hei veural herstèld um de etymologische relatie mèt de groondwäörd (vijf, ghelden) dujelek te hawwe.
Op de plaots vaan de Oergermaanse *sk- weurt in 't gemein sc- gesjreve, wat neet wèlt zègke tot de oetspraok nog euveral /sk/ waor. Op 't ind vaan e woord steit soms -sch (te leze es /ʃ/?).
H-deletie kump al in d'n daartienden iew veur, meh waor nog veural beperk tot Vlaondere. Me sjrijf dao ouch dèks 'n hypercorrekte h, of gebruuk de lètter um hiaote te völle (vrijhe). Braobant beujt in dezen tied nog weerstand tege h-oetval.
T-deletie kump in 't Limbörgs al vrij väöl veur (nach, knech, lich); daoboete evels zelde.
De r waor zeker nog euveral rollend. De w waor ummer bilabiaol. De oersprunkeleke -d aon 't ind vaan e woord waor in 't Aajdnederlands al algemein stumloes gewore (wie /t/ oetgesproke) en in 't gemein ouch es -t gesjreve; me kin evels neet oetslete tot dao in 't noorde nog noe en daan 'n /d/ kloonk. De klaank /z/ kaom zeker veur (oetgezunder mesjiens in 't Hollands), meh woort gemeinelek wie s gesjreve.
Grammatica bewirk
- Hoofartikel: Middelnederlandse grammatica
Door 't ridducere vaan oonbeklemtoende vocaole zien väöl vörm in 't Middelnederlands goon samevalle die in 't Aajdnederlands nog apaart waore. Toch weure de versjèlle nog good aongeveuld: tot in de vieftienden iew höbbe de sprekers vaan 't Nederlands gemeinelek gein meujte mèt 't versjèl tösse de veer naomvalle, of mèt de conjunctief. Pas mèt 't oetvalle vaan -e en de reductie vaan -en tot -e sinds 't ind vaan de veertienden iew (zuug bove) kump dat systeem ech oonder drök. Ouch vaan belaank is 't Frans, wat geine genitief mie kint en wat roond 1300 (euvergaank vaan Aajdfrans nao Middelfrans) zien twie naomvalle verluis.
Zelfstendege naomwäörd bewirk
Väöl oersprunkelek versjèllende declinaties zien in 't Middelnederlands samegevalle. Wel gief 't nog e versjèl tösse sterke en zwake naomwäörd, welke lèste hiel dèks op bijveugeleke naomwäörd trökgoon.
- sterke flectie
| nv. | mannelek | oonzijeg |
|---|---|---|
| hont | werc | |
| inkelvoud | ||
| nom. | die hont | dat werc |
| gen. | des honts | des werx |
| dat. | den honde | den werce |
| acc. | den hont | dat werc |
| mievoud | ||
| nom.acc. | die honde | die werce |
| gen. | der honde | der werce |
| dat. | den honden | den wercen |
Mievoud op -s kump in 't weste (Wes-Vlaondere, meh ouch Holland) veur bij diverse wäörd (stix 'stökker', knechts, ooms). 't Gebruuk um wäörd op -el, -en en -er e miervoud op -s te geve is rillatief joonk en kump pas in 't Laatmiddelnederlands laankzaam op (veural in Holland en Braobant): neve voghels zuut me nog dèkser voghele of zelfs oonveraanderd voghel.
Mievoud op -er bij 't oonzijeg kump veur bij wäörd die in 't Nederlands allewijl ouch -eren höbbe en nog 'n aontal mie; wie me maag verwachte kump 't in 't Limbörgs bij mie wäörd veur. Sommege wäörd kinne twie vörm nevenein, zelfs wäörd boe 't modern Nederlands ummer -eren vereis (kinde neve kinder). Staopelmiervoud (calvere) kump in Braobant al 'nen inkele kier veur.
Miervoud zoonder oetgaank in de nominatief kump veural in 't Vreugmiddelnederlands veur (been neve bene(r), paert neve paerde). Vaanajds waor dit normaal bij wäörd mèt 'ne lange stamvocaol.
- vrouweleke consonantflexie
| nv. | daet |
|---|---|
| inkelvoud | |
| nom.acc. | die daet |
| gen. | der daet |
| dat. | der daet |
| mievoud | |
| nom.acc. | die dade |
| gen. | der dade |
| dat. | den daden |
In 't Vreugmiddelnederlands indege de genitief en datief inkelvoud soms op -e. In 't Laatmiddelnederlands zuut me de neiging um dit flexietyp mèt de vrouweleke op -e same te veuge; daan weurt 't dus die daede en der daede(n).
- zwake flectie
V'r höbbe genóg aon allein e mannelek paradigma.
| nv. | grave |
|---|---|
| inkelvoud | |
| nom. | die grave |
| gen. | des graven |
| dat.acc. | den grave |
| mievoud | |
| nom.acc. | die graven |
| gen. | der graven |
| dat. | den graven |
Datief en accusatief inkelvoud kinne soms ouch op -en indege (den graven); dit zuut me dèkser in 't ooste. Vergeliek wie dit ouch (noe nog) in 't Hoegduits gebäört.
Pas op 't ind, in de vieftienden iew, zuut me de neiging um manneleke wäörd vaan dit typ sterk te make (des graefs). Zwake oonzijege wäörd springe soms euver nao 't vrouwelek geslach.
- vrouweleke flectie op -e
Die umvat 't mierendeil vaan de vrouweleke wäörd.
| nv. | brugghe |
|---|---|
| inkelvoud | |
| nom.acc. | die brugghe |
| gen.dat. | der brugghe(n) |
| mievoud | |
| nom.acc. | die brugghen |
| gen. | der brugghen |
| dat. | den brugghen |
- oonregelmaotege vörm
In 't Middelnederlands is dees gróp klein gewore. Bij de femiliewäörd op -er vint me nog archaïsche vörm wie des vader of der suster, dus zoonder oetgaank; in de loup vaan d'n tied weure die wäörd evels ouch regelmaoteg (des vaders). Ouch oonregelmaoteg zien de bove al besproke wäörd mèt e miervoud op -s. E bezunder geval is ouch man, wat neet minder es veer miervoude kin höbbe: regelmaoteg sterk (manne), Ingweoons (mans), zwaak (mannen) en oonveraanderd (man, oondaanks ziene korte stamvocaol).
Veurnaomwäörd bewirk
- persoeneleke veurnaomwäörd
Hei-oonder volg iers 'n geïdealiseerde tabel, veural gebaseerd op de situatie in Braobant.
| nv. | 1e pers. | 2e pers. | 3e. pers. | ||
|---|---|---|---|---|---|
| m. | v. | o. | |||
| inkelvoud | |||||
| nom. | ic | du | hi | si | het |
| gen. | mijns | dijns | sijns | haer | sijns |
| dat. | mi | di | hem | hem | |
| acc. | het | ||||
| mievoud | |||||
| nom. | wi | ghi | si | ||
| gen. | onser | uwer | haer | ||
| dat.acc. | ons | u | hem, hen | ||
In 't Limbörgs zien (ouch daan al) ich en mich de ierste persoen inkelvoud, en is dich de twie persoen inkelvoud objeksvörm. Dao koume ouch de vörm her en wir/wer veur neve hi/he en wi(e)/we.
Veural in 't Hollands koume es genitiefvörm ouch mijnre, dijnre en sijnre veur. Ouch haerer (vrouwelek en miervoud) weurt dèks genog geleze. De twiede persoen mievoud is in Holland, wie aon de ganse kös, ji. D'n objeksvörm ju kaom veur; jou oongetwiefels ouch, meh 't is koelek euvergelieverd.
In 't (Wes-)Vlaoms vint me soms d'n Ingweoonse vörm uus veur ons. Dit kump veural in 't rijm veur, wat trop zouw kinne wieze tot deze vörm al aon 't verawwere waor.
Du waor in alle geweste in gebruuk. 't Mievoudeg ghi/ji waor ouch beleefheidsvörm, en bezink in Vlaondere ummer mie es inkelvoudsvörm tege lui vaan edere stand. Later breit ziech dat wijer oet. In 't ooste, meh ouch in Holland, blijf du nog langen tied gebrukelek.
- weerkierend veurnaomwäörd
Dit kump veural in Limbörg veur, en wel es sich. Klaankwètteg zouw dao tegeneuver in 't weste de vörm si mote stoon; dit vint me evels allein in 't Gelders. In de res vaan de Nederlen is 't al vreug verdwene en, wie dat in 't Ingweoons gebrukelek is, vervaange door hem/haer. Oonder Limbörgsen invlood dringk de vörm sich evels ouch tot 't Braobants door, en later tot de ziech oontwikkelende standaardtaol.
- aonwiezende veurnaomwäörd
't Aonwiezend veurnaomwoord veur wiedaof is oongeveer geliek aon 't bepaold lidwoord: die, die, dat. In 't Limbörgs nump der of de ([de(ː)]) dèks de plaots vaan die bij 't mannelek inkelvoud. Op plaotse boe 't lidwoord dèkser den en der heet, vint me bij 't aonwiezend veurnaomwoord dèkser dien en dier. Dies en diens veur de genitief koume minder dèks veur; de lèste vörm kump pas in 't Laatmiddelnederlands op.
De pendant veur kortbij is dese, dese, dit; bezunder zien hei veural de genitiefvörm des (mannelek, oonzijeg) en derre (vrouwelek, miervoud; ouch vrouwelek datief).
Nog algemein kump e daarde aonwiezend veurnaomwoord veur, ghene, ghene, gheent. De genitief en datief vrouwelek en de genitief miervoud zien gherre. Veural in Vlaondere tröf me vörm wie goent, ghuent aon.
- vraogend veurnaomwoord
Wie allewijl nog: wie veur persoene, wat veur zakes.
- aander veurnaomwäörd
De mieste zien allewijl nog algemein bekind en bij benaodering geliek aon 't modern Nederlands. Allein veur eder besteit e hemfelke alternatief vörm neve 't bekind ieder of elc: elckerlijc, ieghelijc, ieghewelc, mallic etc. Sommege kump me allewijl nog in dialekte tege.
Werkwäörd bewirk
Ouch 't werkwoord had mie vörm es allewijl. Hiel väöl bevreemding lieverde dat evels neet op. V'r höbbe daorum aon e beknop euverziech genóg.
- zwake werkwäörd
woenen
| pers. | indicatief | conjunctief | imperatief | deilwoord | |
|---|---|---|---|---|---|
| Presens | |||||
| 1 | iv. | ic woen(e) | ic woene | woenende | |
| 2 | du woens | woen(e)! | |||
| 3 | hi woent | hi woene | |||
| 1 | mv. | wi woenen | |||
| 2 | ghi woent | woent! | |||
| 3 | si woenen | ||||
| Preteritum | |||||
| 1 | iv. | ic woende | ghewoent | ||
| 2 | du woendes | ||||
| 3 | hi woende | ||||
| 1 | mv. | wi woenden | |||
| 2 | ghi woendet | ||||
| 3 | si woenden | ||||
Wie me kin zien is bij zwake werkwäörd de conjunctief al bekaans verdwene, entans euver bekaans de ganse linie mèt d'n indicatief samegevalle.
Dialektische variante koume alum veur. Daarde persoen inkelvoud en twiede miervoud goon soms nog op -et oet. Ouch de verleien tied mèt -ede (woenede) is nog väöl te vinde en nao -t- en -d- zelfs algemein (settede). Es de -e- oetvèlt, weurt in 't Nederlands de kofschip-regel ingeveurd (maeckede > maecte); in 't Limbörgs evels blijf 't ummer -de en treujt de sandhiregel in wèrking (maecde).
Väöl dialekte höbbe twie infintieve. De twiede versjijnt es te deveur weurt gezat. Vaanajds is dit 'n verbuiging in d'n datief: woenen, te woenene. Soms weurt deze vörm verzwoerd en vèlt 'r same mèt 't tegewoordeg deilwoord (te woenende), soms weurt ze verzwaak tot -en, dewijl de 'gewoen' infintief op -e geit indege (woene, te woenen).
- sterke werkwäörd
nemen
| pers. | indicatief | conjunctief | imperatief | deilwoord | |
|---|---|---|---|---|---|
| Presens | |||||
| 1 | iv. | ic neme | nemende | ||
| 2 | du ne(e)ms | ne(e)m! | |||
| 3 | hi ne(e)mt | hi neme | |||
| 1 | mv. | wi nemen | |||
| 2 | ghi neemt | neemt! | |||
| 3 | si nemen | ||||
| Preteritum | |||||
| 1 | iv. | ic nam | ic name | ghenomen | |
| 2 | du naems | ||||
| 3 | hi nam | hi name | |||
| 1 | mv. | wi namen | |||
| 2 | ghi naemt | ||||
| 3 | si namen | ||||
De verkorte vörm nems, nemt zien Limbörgs en deils Braobants. Veur 't Limbörgs is 't in de verleiden tied ouch ich naem en he naem. Ouch umlaut kump in 't ooste bij sterke werkwäörd dèks veur, neet in de lèste plaots in de conjunctief vaan de verleien tied.
Op väöl plaotse blijf 't veurvoogsel ghe- oet bij voltoejde deilwäörd es dit mèt wesen weurt vervoog: hi is heden morghen commen. Dit waor neet euveral zoe, meh 't waor wel algemeiner es allewijl. In sommige Limburgse dialekte zuut me dat nog altied bie perfectieve werkwäörd.
't Middelnederlands behèlt zeve vaan de Germaanse sterkewerkwoordsklasse.
- oonregelmaotege werkwäörd
Heivaan gief 't versjèllende types. De belaankriekste zien:
- Oonregelmaoteg zwake werkwäörd wie hebben - hadde - ghehad of wercen - wrocht - ghewrocht.
- Presentio-perfecta ((j)onnen 'gönne - ic an; dorven - ic darf; connen - ic can etc.);
- Aw athematische werkwäörd (doen - ic doe(n) etc.);
- 't Werkwoord wesen/sijn, wat väöl nevevörm kint.
Dialekte bewirk
In de middeliewe gaof 't nog gein Nederlandse standaardtaol. Ederen oteur sjreef in principe in zien eige dialek. Wel gaof 't prestiesjdialekte (Vlaoms in 't Vreugmiddelnederlands, Braobants in 't Laatmiddelnederlands), die de sjrieftaol op aander plaotse zoonder twiefel höbbe beïnvlood. Daobij woorte soms tekste oet 't ei gewes in 't andert gekopieerd, wat ouch weer mingvörm oplieverde. Ouch kin 't gebrek aon 'n vaste spelling tot verwarring veure (zuug bove). Zoedoende zeet 'n teks wel väöl, meh zeker neet alles euver wie e plaotselek dialek toen heet gekloonke.
Tekscorpus bewirk
D'n euvergaank vaan Aajd- nao Middelnederlands vèlt oongeveer same mèt de opkoms vaan Neder- en Hoegduits en sjrieftaol. Daobij koume de Nederlen, die teväöre dunbevolk en extreem lendelek waore, in dezen tied tot bleuj, wat zörg veur 'ne sterke greuj vaan gesjreve bronne in wat veur taol daan ouch. Zoedoende höbbe vaan 't Middelnederlands hiel väöl mie tekste es vaan 't Aajdnederlands, boe 't tekscorpus extreem fragmentarisch is. 't Mierendeil vaan de teksbronne besteit oet amteleke stökker, meh 't gief ouch breve, kronieke en literair tekste.
Literatuur bewirk
Al in d'n twelfden iew versjijne de ierste literair tekste in 't Middelnederlands, en ze zien direk vaan hoeg niveau. Heinric van Veldeke diechde e paar werke in 't Maoslands (Limbörgs) ietot heer nao 't ooste trok en in 't Middelhoegduits góng sjrieve. T'rzelfdertied versjijnt ouch de reis vaan Sint-Brandaan, e veur deen tied oongewoen leventeg heilegeleve. In d'n daartienden iew volge werke wie Karel ende Elegast, Walewijn, de mystieke werke vaan Hadewijch, 't gelierd werk vaan Jacob van Maerlant en Vanden vos Reynaerde, wat zelfs tot de wereldliteratuur maag weure gerekend en later in talloes vertaolinge, oonder mie in 't Frans, zal opduke. Oet de veertienden iew stamme oonder mie de Beatrijs en 't werk vaan Jan van Ruusbroec. In deen tied kump ouch de steideleke cultuur op, mèt werke wie de Abele spelen, 't Gruuthuusehandsjrif en e zier groet aontal werke vaan de rederiekers. In dezen iew versjijnt ouch 'n bewèrking vaan de Reynaert in 't Hollands, die neet allein de taol veraandert meh wezeleke eleminte aon 't verhaol touwveug. Oetindelek zal de rederiekerscultuur ziech ouch nao 't noorde oetbreie. Oet de vieftienden iew kump 't allegorisch gediech Elckerlijc, wat wie de Reynaert tot boete de Nederlen populair weurt. Marieken van Nieumeghen is pas bekind oet 't begin vaan de zèstienden iew en zouw dus strik gezeen neet mie tot de Middelnederlandse literatuur mote weure gerekend; wat aard en taol betröf pas 't dao evels nog bès in.
Bronne bewirk
- A. Van Loey, Middelnederlandse spraakkunst. Wolters-Noordhoff, Groninge, 1948-49.
Rifferenties en bemerkinge bewirk
- ↑ N.B.: Allewijl kint 't Kös-Wes-Vlaoms twie soorte aa, meh die zien allofoon verdeild en dus gein versjèllende klaanke nao de logica vaan de taol.
- ↑ N.B.: Toch gief 't geinen twiefel tot 't versjèl bestoont: de oteurs kaome oet gebeed boe tot op d'n huiegen daag dat versjèl in stand is gehawwe.
- ↑ Middelnederlands.nl - Kaart 'oud'
- ↑ Middelnederlands.nl - Kaart 'achter'
Extern links bewirk
- Middelnederlands.nl, site gewijd aon dialekversjèlle in amteleke Middelnederlandse stökker
| Nederlands | |
|---|---|
| Historie | Audnederfrankisch · Middelnederlands · Vreugnuujnederlands · Frankisering van de Noordziekös · Braobentse expansie · Hollese expansie · Afrikaans · Taalsjtried in 't Belsj |
| Kènmerke | Grammair · Klanklier · Vocabulair · Sjpelling |
| Dialekte | Holles (Zuud-Holles · Utrechs · Wesfries · Sjtadsfries en verwante) · Ziews · Wes-Vlaoms · Oes-Vlaoms · Braobents · Kleverlands dèks mitgeraekendj: Limburgs · Nedersaksisch |
| Nationaal, regionaal en etnische variante | Nederlands in Nederlandj · Belsj-Nederlands · Surinaams-Nederlands · Antilliaans-Nederlands · Fries-Nederlands · Saksisch-Nederlands · Limburgs-Nederlands · Poldernederlands · Verkavelingsvlaoms · Indisch-Nederlands · Juuds-Nederlands · Marokkaans-Nederlands · Sjtraottaal |
| Media en infrasjtructuur | Nederlandse literatuur (dichters · sjrievers) · Taalunie · Woordenlijst Nederlandse Taal ('Greun beukske') · Woordenboek der Nederlandsche Taal · Algemene Nederlandse Spraakkunst |