Condroz
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
D'r Condroz is 'n lanksjtreek en e gólvenk plateau in 't Belsj, dat besjteet oet devonisch gesjteente, oeë mit 't 'n enge verwanksjap hat mit de get zudeliger geleëge Ardenne, en anger oeësteliger deler van 't Rienlanks Leisjteëgebirgde in 't Pruusj. 't Plateau hat ing gemiddelde hoeëgte van 180 bis 340 meter boave zieëniveau en de sjtreek besjleet ing vlaak van 3.750 km² uëver de Belsje provincies Name, Luuk, Henegouwe en e kling sjtökske va Luxemburg. Hoofplaatsj i de dunbevólkte sjtreek is de sjtad Ciney (15.949 lüj) i g'n provins Name. G'n sjtad Name (op de grensj mit de Ardenne) is evvels de wichtigste sjtad i g'n wieëde umgeëving. 't Bid va hei oet ikkenomische, sociale en medische vuurzieninge. Óch is hei ing universiteet gevestig en inkel wichtige besjtoeësorgane va de provins.
Etymologie bewirk
Vermeudelig sjtamt d'r naam Condroz va de Condrusi aaf, 'ne Germaansje sjtam deë leëfde i d'r tieëd va d'r Romeinse keizer Julius Caesar.
Geologie bewirk
De mieëtste gesjteënte sjtamt oet g'n tieëd van 't Devoon (416-359 Ka geleje). Groeëte deler va Wes-Europa woar toen nag ing groeëte tropische zieë, oeë klei is aafgezet. 't Guëf óch gesjteënte oet 't vreugere Cambrium (544-481 Ka), meh d'r Condroz woeëd pas i de sjpieër Paleozoïcum gevaawd, mit de Ardenne en oeësteliger gebirgden beieen. Angesj as i de oeësteliger kumt bei d'r Condroz en óch aa d'r rank mit de Ardenne cambrisch gesjteënte aa de oppervlaak: 't auwste gesjteënte van 't Belsj. Hei kint me beivuurbild fylliet ('t metamorf va kwartsiet) en sjis (metamorf va leisjteë) vingke. D'r Condroz is e vuurbild va 'ne hercynische orogenese. Get beizungesj: durch inoeëme drök vanoet de zudelige plieët oeë de Ardenne noe touwbehuëre, en de teëngedrök van 't Brabants massief en de caledonische vawwingsgebirgden va Noard-Europa, sjötte 't zieër auw cambrisch gesjteënte verticaal umhoeëg. Heidurch kint me junger gesjteënte ónger de auwer lieëg vingke. Dit weëd aagedeed mit: syncline.
Geografie bewirk
D'r Condroz weëd óch waal ins gezieë as deel va de Ardenne, weil 't geë dudelige grensj guëf tusje de bei gebirgde annex lanksjtreker. Dat kunt óch durchdat 't lieëgere Condroz (180-340 m.) i zudelige richting langzaam hoeëger weëd, en de get zudelig geleëge Ardenne (plaatsjelig) 300 bis 500 meter boave zieënivo ligke. Heidurch mirk me döks óch neet drèk de versjille tusje de geografische gebeder.
Waal guëf 't e dudelig versjil mit de Ardenne waat betref de rumtelige inrichting, wie de netuur. Zoeë zint de Ardenne vuur 't gros bebusj mit vichtebeum, en vink me in 't lieëgere Condroz mieë gecultiveerde sjtökker lanksjap mit versjprieëd get bebusjte sjtökker óp hoeëger deler, waat mieër duit dinke aan 't Land va Herf en 't Zuud-Limburgs heuvellank. De reveer d'r Maas, kuimende oet Frankriek, durchsjnit d'r Condroz en aa d'r noardelige oever zint de sjteile aafgrónke en rotspartieje. De sjtad Dinant is e prominint vuurbild doa van. De noardelige sjtröak is óch sjtarker bebusj as de zudelige kank va d'r Maas. Vaweënge de groeëte bebusjte oppervlaak, numt me dees gebeed óch waal de Condruzische Ardennen, weil bebusjing weëd gezieë as typisch Ardens.
Ikkenomie bewirk
De ikkenomie va d'r Condroz is vuurnamelig nag agrarisch van eëd. I g'n sjtad Ciney is óch 'n beerbrówerie va d'r gelieknamige merk en 't centrum va de kweek va 't bekanke vleesjkoeweras Belsj Witblów, dat internationaal bekank sjteet i de gastronomie. De vleesjkoew is inheemsj i g'n sjtreek. Óch guëf 't toerisme, meh weniger as i de bekangdere Ardenne. Auw ieëzer- en sjteenkoalmiene kinne weëde bezeuch. De sjtad Dinant weëd dökker bezeuch en wieër op 't plateau zint kleine dörpkes mit hoezer, die geboewd zint oet lokaal gesjteënte.
Referentie bewirk
Dit attikel is gebeseërd óp de corresponderende pazjena op de Nederlangse Wikipedia en vuur e deel op 't gelieknamige attikel op de Franzuësisje Wikipedia.