Bótram
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Gelaens. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Ein bótram (sóms ouch boteram) is ein sjneej broad, sóms ein enkel sjneej mer meistal ein döbbel sjneej mèt daotösje ein broadbelègk. De sjneje waere veurdat 't belègk d'r op kump besjmeerd, zoaes de naam al zaet, mèt boter. Vreuger waas dit altied 'gooj' boter, mer oet gezóndjheidseuverwaeginge wirt allewiel meistal margarine of halvarine gebruuk ómdat die saorte minder verzadigd vet höbbe. De bótram maak in Nederlandj en Belsj, mer ouch in Duutsjandj meistal deil oet van 't óntbiet en ouch van de lunch.
Saorte broad bewirk
't Meis populair zint 't zoageneumde witbroad en 't broenbroad, meistal mèt terf es hoofbesjtanddeil. Sómmige luuj gebruke eine mix van die tweë of gebruke ein van die tweë en dan gecombineerd mèt ein sjneej zjwartbroad (rogge). Witbroad haet de naam dat 't minder gezóndj is vanwaege 't óntbraeke van voldoende zemele. Sómmige luuj sjnieje de broadkösjkes d'r van aaf ómdat ze die neet good kènne biete, anger luuj zint net gek op de koosjte van de broajer (de oeteindje die meistal euverblieve). Allewiel zint allerlei variante in zjwang zoaes knäckebröd, besjuut, taost enz. Ouch waere de sjneje van ein broad waal gereuësterd in eine broadreuëster of heitelóchaove (hiejin meistal mèt 't belègk d'r op), wodoor ze knapperig waere. Sommige luuj zint allergies veur gluten die in de meiste graansaorte, mer veural in terf, veurkómme. In dat geval wirt gekaoze veur glutevriej broad, dat meistal majs es hoofbesjtanddeil haet. Ouch is allewiel 't sjpeldmael erg in zjwang es basismael veur de braojer.
't Belègk bewirk
Veur 't belègk is d'r in de supermerte ein groate keus veurhanje. Meistal gebruke de luuj ein bótram mèt wat hartigs en ein tweëde mèt wat zeuts. In de regel besjteit ’t hartige belègk oet bótrammevleisj of keës. Biej zeut belègk is d'r ein keus oet jam, sjroap, pindakeës, sjokladepasta, hagelsjlaag, honing enz. Väöl luuj gebruke biej ’t hartige belègk aanvöllend wat greunte, zoaes ein blaedje sjlaaj of kómkómmer. Sómmige doon wat mosterd op 't bótrammevleisj sjmere.
Etymologie bewirk
De oarsjprunk van de benaming is neet precies bekènd. De meis geheuërde oetlègk veur tweëde lid van 't woord is dat dao eine brok of eine hómp broad besjmeerd mèt boter wirt bedoeld (Kiliaan). Angere gaon d'r van oet dat ram is aafgeleijd van 't Rienlandjse remme wat ein dikke sjnee broad of remmel, rammel beteikent. Vreuger waas de sjpelling boteram of boterram.
In Vlaandere neump me geroasterde breuëdjes waal èns 'rammekes'. In sómmige Nederlandse dialekte sjprik me ouch waal van 'bammetjes'. Meugelik ligk dao ouch ein verklaoring veur 't woorddeil 'ram'.[1]
Oetdrökkinge bewirk
- Mèt ein aafgelekde bótram wirt in Limburgse dialekte ein maedje, vroumesj bedoeld wat väöl vriejersj haet gehad en daoróm neet zwoa gesjik zouw zeen óm mèt te trouwe.
- Mèt bótramme sjmere wirt dèks 't sjeigele bedoeld, ein sjpel wobiej me eine platte sjtein euver 't wateroppervlak perbeert te sjmiete wobiej dae zoa dèks wie meugelik van 't water mót opsjprènge.
- 't Gezègkde ’n dreuëg bótram draan verdene wirt gebruuk veur emes dae mer ein karig leuënke verdeent.
- Ein bótram zónger belègk wirt ein bótram mèt tevraejeheid geneumd. ’t Taengeneuvergesjtèlde is ein bótram mèt väöl belègk, de aangekleijde bótram. Ein bótram belag mèt sjpeculaaskeukskes, wirt oouch waal ein klein taertje geneump.