Sjtieëfteciefer
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Mit inne Sjtieëfteciefer (óch: mortaliteet) is e begrip i de demografie, oeë-mieë me 't aatal gesjtórvene per 1000 lüj in 'ne joar i e aafgebakenk gebeed aadoed. Normaal óngersjieëd me 't:
- Bruto sjtieëfteciefer, 't aatal gesjórvene per 1.000 lüj
- Zoegelingesjtieëfteciefer, 't aatal gesjtórve kinker die junger as 1 joar zing per 1.000 lüj.
As me de demografie uëver de ganse weëlt besjoewt, zeet me twieë tendense deë gereleteërd zint tót 't sjtieëfteciefer. I rieker lenger weëde minder lüj gebuëre, oeë-durch kót gezag i verhawwing tót 't aatal gebuërene mieër lüj sjtieëfe. Dees óntwikkeling blieëf zich vuëtzatte i mitnaam Wes-Europa. I de armer lenger, de zoeëgeneumde derde weëlt, is 't sjtieëfteciefer vöal hoeëger es i de rieker lenger. 't Guëf óch mieëstens e zieër hoeëg zoegelingesjtieëfte durch tekót aa medisje zórg e 't tekót aa de kwaliteet d'r va. Óch guëf 't i derde weëlt e hoeëger algemeë sjtieëfteciefer, dat mieëstens óch te linke is aa sjlechte medisje vuurzieninge en interne uurzaker, wie netuurramper (en sjlechte vuurberiedinge), krieëge óf 'n insjtabiel politieke situaasj (waat gewalt mit zich mieëbrink).
Doa teëngeuëver sjteet dat de lenger i d'r derde weëlt e gans hoeëger gebuërteciefer hant, oeë-durch toch e positieve bevólkingsgreuj is. Óch migraasj noa anger (rieker) lenger beivuurbild, drök d'r bevólkingsgreuj neet. De rieker lenger hant e zieër lieëg zoegelingesjtieëfte mit e lieëger gebuërteciefer en e rilletief hoeëg sjtieëfteciefer, allewiel de mieëste Wes-Europese lenger toch 'n lichte greujende bevólking hant, dat deels óch te make hat mit immegraasj.
I de demografie sjpreëkt me uëver e sjtieëfteuëversjót, went 't sjtieëfteciefer hoeëger is as 't gebuërteciefer óf algehele bevólkingsgreuj. 't Teëngeuëvergesjtilde is 't gebuërteuëversjót, oeë sjprake va is went 't aatal gebuërte's hoeëger is as 't aatal sjtieëfgevelle.
Sjtieëfteciefer i Europa
bewirkI Europa is de situaasj waat betrèf de sjtieëfteciefer neet indoedig. Zoeëwie aagegeëve gilt vuur mieëste Europese lenger va'noet weëltperspektief e rilletief lieëg gebuërteciefer, meh dat beteëkent neet noeëdzakeligerwieës dat de bevólkingsgreuj negatief is. Versjillende faktoeëre, wie immegraasj, meh óch 't groeëtedeels óntbreëke va geweld, politieke stabiliteet, bruto nasjenaal gelök, gooj medisje zórg en gooj óngerrich, zuurge vuur e lieëg sjtieëfteciefer. Sómwieles zint riligieuze motieve wiechtig vuur e (get) hoeëg(er) gebuërteciefer. Zoeë zeet me i Ierlank e sjnel greujenke bevólking, dat 't gevólg is va inne aktieve beleiding va d'r kattelige godsdeens. 't Mohammedaansje Turkeie en aangrénzjenke Noard-Afrikaansje lenger zint vergeliebaar geveller.
Sjtieëfteciefers va de nieëgste lenger i Europa:
| Lank | Sjtieëfteciefer (p. 1.000) |
|---|---|
| De Oekraïne | 15,72 |
| Röslank | 13,83 |
| Servië | 13,71 |
| Roemenië | 11,88 |
| 't Pruusj | 11,29 |
| Grekelank | 11,00 |
| 't Belsj | 10,76 |
| Finlank | 10,51 |
| Pole | 10,37 |
| Italië | 10,01 |
| Zjweëde | 9,45 |
| Groeët-Brittannië | 9,34 |
| Frankrieëk | 9,06 |
| Sjpaanje | 9,00 |
| Nederlank | 8,57 |
| Noorwege | 8,19 |
| Zjwitserlank | 8,01 |
| Ieëslank | 7,13 |
| Albanië | 6,47 |
| Ierlank | 6,45 |
Sjtieëfteciefer en bevólkingsgreuj i Nederlank
bewirkNederlank hat e rilletief lieëg sjtieëfteciefer, allewiel 't regionale versjille guëf. De provincie Flevolank, meh óch 't sjteëlige gebeed i Hollank, de ranksjtad hauw e consjtan positieve bevólkingsgreuj en e hoeëg vastigingsuëversjót. Vöal rankgebeder, wie Groninge, groeëte deler va de provincie Limburg en Zieëlank hant rilletief lieëge gebuërteciefer en e rilletief hoeëg vertrekuëversjót. 't Vertrèkuëversjót zuurt doa vuur dat vöal aw lüj heem blieëve, en mieër awwer lüj zuurgt doa vuur dat e rilletief hoeëg sjtieëfteciefer is. T'r vergelieking: Flevolank hat 5,1 sjtieëfgevelle (p. 1.000), en Zieëlank hauw 't hoeëgst: 9,6. I Limburg zeet me e verdelink: Noard-Limburg hauw 'n leech greujende bevólking en wie mieër me i 't zude kunt, wie negatiever d'r bevólkingsgreuj per 1.000 lüj. Venroaj hauw inne bevólkingsgreuj va 1,8, Venlo 0,5 en Heële geet aachteroet mit 2,5, wie de mieëste plaatsj i de Miensjtreek (en beivuurbild Zittert-Geleën: -3,5). Masjtrich doateënge, hauw innen sjnelgreujende bevólking. De bevólking geet hei mit 7,0 vuurtoet. [2]
Referentie
bewirk
 |
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke. |