Raenger

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Raenger is, juus wie snieë (ieskristalle) en haachel (bevraore raenger), 'ne vorm van naerslaag. Same wuuertj dit ouch waal hieëmelwater geneump.

Óntstaon

Veure vörming van naerslaag zeen oppe ieëste plaats wölk nuuedig, die bestaon oet al dan neet óngerkeuldje drupelkes of ieskristalle die óntstaon zeen door condensatie of sublimatie. Dees elemente waere wolkelemente geneump en höbbe 'n doorsneej van inkel µm (1 µm = 0,0001 mm). Veur daodwirkelik toet naerslaag te kómme mótte de aafmaetinge vanne óngerkeuldje drupelkes in 'ne wolk toenumme, zoeadet dees euvergaon in naerslaagelemente welch 'n doorsneej höbbe van ten minste 100 à 200 µm.

't Óntstaon van wölk geitj gepaardj mit verticaal bewaeginge die in snelheid kónne variëre van inkel cm/sec toet mieëder m/sec. Aangezeen wolkelemente valsnelheje höbbe van slechs zoeaget 1 cm/sec, is 't nuuedzakelik det dees aanzeenlik aangreuje zoeadet die door 'ne wolk kónne valle, verdamping inne neet-gecondenseerdje lóch óngere wolkbasis kónnen euverlaeven enne gróndj es miezel, raenger enzoea kónne bereike. De vörming van relatief klein naerslaagdroepele oet enorm wieväölheje uters klein wolkdrupelkes wuuerdj door e twieëtaal processe gerealiseerdj: 't coalescentieproces en 't Wegener-Bergeron-Findeisenproces.

Coalescentieproces

Coalescentie duitj zich veur wen zich in 'ne wolk taalrieke wolkelement van diverse aafmaetinge bevinje. Door 't versjil in gewich zölle dees versjillige valsnelheje höbben en dus ten opzichte vanein bewaege. De groeate droepele zölle snelder vallen es de kleinder inne ómgaeving, wobie ze tiejes de val taengen e deil hievan opboetsen en vervolges daomit samevleuje. Neet mit al de drupelkes inne baan vanne groeate droepele vinje boetsinge plaats; de klènste speulen inne lóchstruiming ómme groeate droepele haer (die waeren es 't waar ane kantj gedrök). 't Succes bie 't invange - oetgedrök es de invangverhajing - wuuertj veurnamelik bepaoldj door 't snelheidsversjil. Zoea zeen bie 'ne gemiddeldje straole vanne droepele in 'ne wolk van 6 µm inkel droepele mit 'ne straol van 20 µm neudig óm 't coalescentieproces op gang te bringe.

Nao eder boetsing waere de droepele grótter, kriege daodoor 'n grótter snelheid en greuje ummer snelder aan. Wen de waeg dore wolk lank zat is enne concentratie van vleujbaar water groeat zat is, kónne de droepele toet sloet groeat zat waeren óm es raengerdroepele dore wolkbasis haer te valle. Veural bie dón, gelaogdje bewolking en in cumuliform bewolking is de continu oetwisseling van belang, inne vorm van turbulentie, tösse de wolk enne druueger lóch daoboete. De drupelkes ane randj vanne wolk kónnen in dees druueger lóch verdampe. Tróds dit effek zal 't drupelkes mótte gaeve die lank zat inne wölk kónne blieve veur zat aan te greuje.

Wegener-Bergeron-Findeisenproces

't Grótste deil vanne naerslaag op gemaotigdje brèdjes óntsteitj middels 't Wegener-Bergeron-Findeisenproces. Bie temperature lieëger es -28 °C zeen de wölk euverwaegendj ieswölk, meh bie temperature tösse de 0 °C en -23 °C bestaon de wölk groeatendeils oet óngerkeuldje waterdrupelkes mit slechs e väöl kleinder aantaal ieskristalle; in 't litste geval sprèk me van gemingdje wölk. Bie 't tegeliekertied veurkómme van óngerkeuldje waterdrupelkes en ieskristalle geldj det de verzadigingsdampdrök vanne ieskristalle lieëger is es die vanne waterdrupelkes, waat 'ne wichtige factor is in 't gehieël naerslaagvörmingsproces. Ónger dees ómstenjigheje zal e verveur van waterdamp gaon optraeje vanne óngerkeuldje waterdrupelkes nao de ieskristalle; de drupelkes verdampen enne waterdamp sublimeertj oppe ieskristalle. De sublimatie, welch ten kóste geitj vanne óngerkeuldje waterdrupelkes, is 't sterkste bie 'n temperatuur van zoeaget -13 °C. Bie dees temperatuur is 't versjil inne verzadigingsdampdrök van water en ies namelik 't grótste. De ieskristalle greuje dore ummer doordoerendje sublimatie aan, wodoor häör valsnelheid grótter wuuerdj en ze dore wolk nao ónger bewaege. Bie temperature van inkel gräöj ónger 't vreerpuntj klóntjere de aangegreujdje ieskristalle toet snieë same.

Vèltj deze snieë toet ónger 't O °C-niveau ('t 0 °C-niveau is 't lieëgste niveau worop de lóchtemperatuur lieëger is es 0 °C), den smultje ze en bereike de aerd es raengerdroepele. Aafhenkelik vanne waterinhaad vanne wolk kónne de door sublimatie aangegreujdje ieskristalle tiejes häöre val mit mieër of minder óngerkeuldje wolkdroepele in boetsing kómme, wobie de ingevange drupelkes bevrere. Vange de ieskristalle tiejes häöre val väöl en veural grótter óngerkeuldje waterdrupelkes in, den verlere ze häör oearsprunkelike structuur bao gans; 't vörmp zich den korrelsnieë of korrelhaachel, die 't aerdoppervlak bie 'n temperatuur van mieër es 0 °C ouch es raenger bereike.

Kènmerke

Boete de poealgebieden is raenger de veurkómmendjste vorm van naerslaag.

Vallendje raengerdroepele waere dökker aafgebeildj inne vorm van traonen of paere, meh die veurstèlling is neet krek. Klein raengerdroepele zeen vriewaal bolvörmig, wobie de oppervlakdje spanning grótter is wie kleinder de diamaeter is. Vanaaf 'n zeker gruuedje waere ze inne val dore lóchwaerstandj anen óngerkantj aafgeplatj. Bie hieël groeate droepele kan zelfs 'n saort aan parapluvorm veurkómme. Groeate raengerdroepele valle snelder es klein, det neet wuuertj veroearzaak dore versnelling vanne zwaordjekrach meh dore lóchwaerstandj dae veure klein droepele betrèkkelik grótter is. Veure klènste droepe, wie in mès, is lóch bie wies van spraeke zoea tej wie sjroeap. Ze valle namelik mit 'n snelheid van beveurbeild 1 cm de oer.

Van raenger wuuertj gespraoke es de diamaeter van 'ne waterdroepel grótter is es 0,5 mm.

Raengerdroepele - wie tiejes buie - waere meistes neet grótter es zoeaget 6 mm. Bie grótter aafmaetinge splitse de droepele zich döks op in twieë of mieëder droepele. Miezel besteitj meistes oet waterdroepele mit 'ne diamaeter kleinder es 0, 5 mm.