Reet
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Reet of ech reet (Phragmites australis of Phragmites communis) is 'n plantj die toete graasfemielie (Poaceae) behuuertj. De plantj is prominent aanwaezig aan waterkenj. Reetgraas (Phalaris arundinacea) liek in 't vegatief stadium väöl op reet, mer haet e vlezig tungske inplaats häörkes. Reet brèdj zich op drie menere oet: door zaod, door rootstekker en door oetluipers, det wil zègke horizontaal stengele wobie oppe knuup 'n nuuj plantj óntsteitj. De plantj kump ouch es exoot in Naord-Amerika veur. Dao wuuerdj ze es invasief saort of ónkroed gezeen.
Reet kan 1 toet 3 maeter hoeag waere. De stengel steitj stief rechop en 't 1 toet 3 centimaeter breid blaad mit spits toeloupendjen toep is griesgruuen. Oppe grens vanne blaadsjei enne blaadsjief zitj e tungske (ligula) in 'n krans van häörkes.
De plantj bleutj van juli toet oktoeaber mit 'n 15 toet 40 centimaeter lang, stark vertakdje, puperkluuerige of broenechtige pluum, die rechop steitj of later anen toep kan gaon euverhange. De äörkes zeen toet 1,5 centimaeter lank, bevatte twieë toet zes bleumkes en zeen zieër häörig. De vröch is 'n kaorevröch.
De plantj greutj in 't water of ane waterkantj op nate, zeute gróndj of nate brakgróndj, meh kump ouch veur langs spaorwaeg en in akkerrenj of es te bestrieje ónkroed op boewlandj. Nao de druueglègking vanne IJsselmeerpolders woort ieës reet ingezejdj det nao e paar jaor de gróndj gesjik haet gemaak veure landjboew.
Doead reet kan zich ophuipen en later toet reetveen waere. Dit mechanisme wuuerdj in kleimoerasse taengegegange wen de moor druueg vèltj. 't Organisch matterjaal brèk dan hieël snel aaf.
Toepassinge
bewirk- Daakbedèkking
Wen raat jaorliks gemejdj wuuerdj kan e deil nao sortering es daakbedèkking of veur 't make van reetmatten en reetsjerme gebroek waere. Euverjäörig reet is hie minder gesjik veur. Kalenberger reet wuuerdj ónger angere gebroek es bedèkking oppe kap en houteren achkantj van meules. 't Is dón reet mit 'ne spitsen toep en daodoor hieël gesjik veur steil vlakke.
- Meziekinstrumenter
Reet wuuerdj gebroek bie bepaoldje meziekinstrumenter, wie de hobo, klarinet, fagot en saxofoon (de reetblaozers). Door euver e klei stökske reet te blaoze zörg me d'rveur det 't reet geitj trille, wodoor geluid óntsteitj. De plantj wovan 't reet gesneje wuuerdj is echter 't bamboe-echtig Spaans reet Arundo donax (pielreet).
- Helofytefilter
Wen veróntreinig water door e reetlandj geleidj wuuerdj den wuuerdj 't gezuverdj. Dit neump me 'ne helofytefilter. 't Guuef zwumbajer die inplaats versjillige mechanische en chemische middele water zuveren in e reetveldj. Ouch kan me bie verkieërspleine dökker zeen det 't e reetveldj guuef. 't Gemejdje reet is waal veróntreinig, mer 't water is meistes dusdanig gezuverdj det 't op 't oppervlakdjewater geloos kan waere.
Trivia
bewirk- 'ne Reet is ouch 'n smaal, lang äöpening (wuuerdj ouch toegepas veure vot); dit waord haet aevel waal sleiptoean en geine stoeattoean.