Neolithicum
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Neolithicum of de nuie steintied is 'n arsjeologisch tiedperk. Me bedoelt heimèt culture en samelevinge die nog gein (groetsjaolege) metaolbewèrking kóste, meh wel al aon landbouw dege. Mèt dat lèste steit 't Neoliticum tegeneuver 't Paleolithicum, boe-in de lui es jegers-verzamelere leefde. Tösse de twie oontwikkelingsfases in zèt me soms nog 't Mesolithicum of 't Epipaleothicum; die twie terme koume op gooddeils 'tzelfde neer.
De koms vaan landbouw had ingriepende veranderinge tot gevolg. Aon d'n eine kant waor de mins noe väöl zekerder vaan ete, en neet mie aofhenkelek vaan wat 'r vóng of voont. Aon d'n andere kant gónge de lui einzijeger ete, wat tot krenkdes veurde. Lui gónge noe ouch veur 't iers ech woene, al bleve ze dèks wel semi-nomadisch umtot landbouw op d'n door de groond mós oetpötte. Umtot neet edereine mie nujeg waor veur 't jaoge en verzamele, gónge sommege ziech op ambachte touwlègke. Textiel en zjeremiek hure bij de oetvindinge die in dezen tied zien gedoon. De domesticatie vaan de kat waor nötteg um muis en aander bieste vaan de veurraod weg te hawwe.
Ouch kaom noe 'n dujeleke sjeiing tösse werk veur manslui en vrouwlui, boebij de ierste dèks op 't land te vinde waore en de lèste dèkser handwerk in hoes dege. Wijer maakde de landbouw 't meugelek um riekdom op te bouwe, e concep wat 't in 't Paleolithicum neet gaof. Umtot sedentair lui ouch groond bezitte, kaom 't noe ouch tot oorlog, en naovenant tot de vörming vaan 'n militair elite. Dit zörgde allemaol veur 'n gelaogde, sterk gespecialiseerde maotsjappij.
't Neolithicum begós zoeget 12.000 jaor trök in 't Kortbij en Midde-Ooste. In Noordwes-Europa begint 't Neolithicum mèt de bandkeramische cultuur, zoeget 5000 veur Christus. Ouch de treisterbekercultuur en klokbekercultuur die daonao koume waore neolithisch. Mèt de koms vaan de metaolbewèrking (broonstied, of in sommege len iers nog 'nen apaarte kopertied) sjeit 't oet; in eus strieke mote v'r daan rekene mèt ind daarde millennium veur Christus.