Lucianus

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Lucianus va Samosata

Lucianus (roond 120 n. Chr. - zieëker nao 180 n. Chr.) waor 'ne sjriever, dae in 't Grieks sjreef. E is in Samosata an de Eufraat, hoofdsjtad van de Romeinse provincie Kommagene gebaore. D'r sjtrieëk oeë noe Samsat (Adiyaman, Turkije) liegkt. 't Syrisch waor z'n modertaal en e besjowde zich èèges es 'ne Syriër. Z'ne naam dèèt aerg Latien aa en aa-genaome wert dat 'm dae pas later gegaeve is. E zow oontlieënt zieë an 'ne Romeinse besjermhieër dae Lucius hoosj. Mäögelek gèèt 't um Lucius Verus, d'r mederegaent va Marcus Aurelius, oeë-mèt Lucianus èènige jaore perzuuënlek kontakt gehad haat. Wat v'r va Lucianus wete, weet v'r evvel allèng oet z'n èège waerke.

Griekse sjriever

't Grieks lieërde Lucianus op de sjoeël en e zow later och alling in die taal sjrieve. E sjtraefde in z'n taalgebruuk nao de Attische zuverhèèd oet d'r 5e en 4e ieëw v. Chr. en daomit sjreef-e 't bètste Grieks va zienge tied.

Lucianus bekritiseert in dialoge, verhaole en breve mit satire, parodie en ironie de tekorte van de luuj va ziene tied. E dreef d'r sjpot mit de religieus wane - zoe-wie d'r christeleke -, mèt de filosofe en sjrievers zoonder betekenis, de ijdelheed van de redenaars en de onnuëzelheed en lichgeleuvigheed van 't publiek. E waor d'r oetveender van 't literair genre de Doeëje-dialoge.

Laevesloop

In z'n autobiografisch geïnspireerd waerk D'r dreum sjrieft Lucianus - dae van eenvoudige kom-aaf waor - dat e beeldhaower moes waeëre van ziene noonk. E haat zjuus ene daag 'n sjoeëling dao-in gevolgd, mae doe blaeëk al dat dit vak 'm neet loog. Daonao gong-e nao de retorica-sjoeël, oeë-e grondig kènnismakde mit de Griekse taal en literatuur.

Lucianus waoërt advokaat en aoëpende 'ne buro in Antiochië, oeë e Lucius Verus lieërde kènne. Vanaaf 150 rèèsde-e dör 't Romeinse Riek en goof vördrachte, nao z'n èège zigke, zoonder al te väöl inhoud. Vöral in Gallië, en da mèt name Marseille, van aodsher 'n Griekse sjtad, how-e väöl succes daomit. In Marseille vestigde-e zich 'n tiedsje es retorica-lieërer.

Nao 10 jaor rèze vestigde Lucianus zich in Athene bie ziene vader um zich in de filosofie te verdepe wie die oonderricht waoërt an de Academie. E waor de welsprekendheid mieë wie meuj en how d'r, nao èège zigke, gaans genog va um nog langer die opgedirkte prostituéé oet te hange. En e zoch z'n heil in ander genres. In dae tied begoes-e z'n satirische dialoge te sjrieve. Lucianus is veer kieër in Olympia gewes. De lètste kieër, in 165, waor e getuge van de theatrale zelfverbrenning van d'r cynicus Peregrinus Proteus, dae hiemèt z'n verachting väör d'r doeëd woolt demonstrere.

In 164 zow-e aafreze nao de Zjwarte Zieë um d'r läöegeprofeet Alexander, die dao mèt kapitale winste 'n orakel exploiteerde, te oontmaskere. Dizze oondernoom op zieng beurt daonao poginge um Lucianus te vermaorde.

Wie Lucianus de fieftèg gepasseerd waor krèèg-e in 171 'n belangrieke funktie bie de keizerlijke administratie in Egypte aa-gebaoje. In 177 kieërde-e wer nao Athene truuk. Wienië Lucianus zjuus gesjtorve is, weet v'r neet. In èng van z'n gesjrifte verwiest-e nao d'r doeëd va keizer Marcus Aurelius in 't jaor 180.

Waerk

Lucianus haat zoe'n 70 waerke gesjraeve oeë-oonder:

• D'r dreum: autobiografisch verhaol.
• De Zieëgode-gesjprekke, 15 gesjprekke.
• De Hetaere-gesjprekke, 15 gesjprekke.
• De Gode-gesjprekke, 26 gesjprekke oeë-in e d'r gek hult mit de Griekse mythologie. E sjrieft uvver de minsjeleke ruzies in 't godegezin op d'r Olympus.
• De Doeëje-dialoge, 30 korte satirische gesjprekke in de oonderwaelt tussje figure oet de gesjiedenis en de mythologie.
• D'r Läögeminnaar, 'n verzameling verhaole uvver sjpoke en geeste, oeë-oonder d'r tut laeve gewekte bessemsjtiel.
• Alexander of d'r Läögeprofeet, oeë-in d'r woonderdokter en profeet Alexander va Abonouteichos (Klèè Azië) belechelek wert gemakt. Bies in de klingste details besjrieft Lucianus mit wat vör truuks dizze vaalsje profeet ziene orakel-kultus van d'r Nuuje Aesculaap - mit gebruuk van hillige sjlange - vörbereid haat en wie-e dao meunt oet sjloog in 't gaanse Roemeinse Riek.
• Veiling va laeves. Sjlechte filosofe kriege de vol laog. Hermes organiseert in opdrach va Zeus 'n veiling oeë-in die filosofe vör sjpotpries verkoch waeëre.
• D'r doeëd va Peregrinus. Uvver 't christelek geleuf - dat e neet sjaen te kinne begriepe - how-e neet väöl goods te vertille. E draeëf d'r sjpot mit de naasteleefde en de minachting vör d'r doeëd.

Sjtäölke

oet D'r doeëd va Peregrinus:

...dis luuj zeunt in alle gevalle oeë de gaanse gemeensjap bie betrokke is boetegewoeën actief en sjpare daobie kooste noch meute...

Literatuur

• Hein L. van Dolen, Lucianus van Samosata. De droom & De gesprekken, Amsterdam 1992 ISBN 90-253-3093-2