Licht (Stockhausen)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Stockhausen in 2004, kort nao de voltoejing vaan Licht.

Licht ("leech") is 'ne cyclus vaan zeve opera's, tösse 1977 en 2003 gecomponeerd door d'n Duitse componis Karlheinz Stockhausen. De zeve deile zien allemaol aovendvöllend en behandele edert einen daag vaan de week. Gans de meziek is gebaseerd op ein superformuul, die oet drei deilformule is opgebouwd. De intriesj drejt um drei allegorische persoene Michael, Luzifer en Eva. Licht is nog noets integraol oetgeveurd; de diverse losse deile evels wel.

Aonluip

Vaanaof 1970 góng ziech Stockhausen, nao 'n periood boe-in heer zier väöl aon de interpretatie vaan de speulers euverleet, weer riechte op perceis genoteerde meziek, en wel op formulecompositie: 'n techniek boemèt 'n vrij korte, aofgeslote melodie (de 'formuul') de basis vörmp veur alle melodische, harmonische en ritmische eleminte vaan gans 't werk, wie ouch de indeiling op macroniveau. Nao Mantra, boe-in heer dees techniek boven d'n duipvoont heel, volgde oonder mie Tierkreis, Inori en Sirius. In dees werke góng heer ziech tounummend op 't esoterische en (quasi)religieuze concertrere. Dees oontwikkeling brach häöm tot de thematiek en de muzikaolen opbouw vaan Licht.

Me moot wijer neet d'n invlood vaan Philip Glass zien Einstein on the Beach oondersjatte. Stockhausen huurde dit werk en heet ziech heidoor laote inspirere, wat me veural trökhuurt in 't compulsief tèlle vaan Lucifer (bij Glass besteit de teks gooddeils oet niks aanders es getalle) en in de breid oetgesponne meziek.

Opbouw

De cyclus besteit wie gezag oet zeve deile, die eder los kinne weure opgeveurd of aanders achterein, te beginne mèt n'importe welken daag. Toch deit de aard vaan de deile dinke tot me mèt maondag moot beginne (in de twiede ak huurt me de Wochenkreis, 'n introductie op alle zeve weekdaog) en mèt zondag moot indege ('nen daag vaan mystieke vereineging). 'n Alternatief zouw zien um de reeks bij doonderdag te laote beginne - d'n daag tot Michael op Eerd weurt geïncarneerd - en op goonsdag te laote indege, es de drei hooffigure tot 'n samewèrking koume.

De ganse cyclus berös op ein 'superformuul'. Dit is 'n polyfoon formuul die besteit oet drei laoge, die samehaange mèt de drei hooffigure Michael, Lucifer en Eva. De drei laoge kinne los klinken of same. De superformuul, en daomèt ouch de drei deilformules, besteit oet zeve segminte, eint veur ederen daag.

Besjrieving en handeling

De drei figure symbolisere versjèllende tendenze die in de diverse mythologieë vaan de wereld veurkoume en die Stockhausen ouch in de echte wereld meinde te zien. Zier in 't bezunder baseerde Stockhausen ziech op 't Urantiabook, 'n esoterisch book wat 'r in 1971 had liere kinne. Michael is de goje geis, 'nen ingel dee 't bies goddeleke eigesjappe wèlt geve en de mins wèlt creëre. Lucifer is ouch 'nen ingel, meh is dao tegestander vaan: heer wèlt de materiële wereld en 't goddeleke sjeie en is tege de minsheid. Ziene meziek is dèks oetgesproke cerebraol: allein veur boveminseleke wezes te verstoon. Eva is de mins en steit symbool veur al 't minseleke. Stockhausen tuint heer dèks es symbool vaan de baar, meh feitelek steit ze veur de ganse mins (de componis wouw in 't begin ouch 'nen Adam laote mètspeule, meh dee leet 'r later weg umtot dee häöm te väöl veurkaom es verdobbeling vaan Eva).

De zeve deile zien neet in de volgorde wie ze hei stoon gecomponeerd. Zuut me aof vaan de Jahreslauf, daan is de volgorde zoe: Donnerstag, Samstag, Montag, Dienstag, Freitag, Mittwoch, Sonntag.

Montag aus Licht

Opbouw

• Montags-Gruß (werk no. 55)
• 1e ak: Evas Erstgeburt (werk no. 56)
  • In Hoffnung
  • Heinzelmännchen
  • Geburts-Arien
  • Knaben-Geschrei
  • Luzifers Zorn
  • Das große Geweine
• 2e ak: Evas Zweitgeburt (werk no. 57)
  • Mädchenprozession
  • Befruchtung mit Klavierstück
  • Wiedergeburt
  • Evas Lied
• 3e akt: Evas Zauber (werk no. 58)
  • Botschaft
  • Der Kinderfänger
  • Entführung
• Montags-Abschied (werk no. 59)

Maondag steit in 't teike vaan Eva en de geboorte. Eve bevèlt vaan zeve kinder, tot oontzètting vaan Luzifer dee dat gaar neet wèlt. De kinder zien ouch neet perfek; Luzifer merk dat op en tege zien argumint vèlt wieneg in te bringe: de ganse bevalling moot euver. De pianis, in de oersprunkeleke oetveuring Pierre-Laurent Aimard, moot Eva bevröchte (in theatraol oetveuring steit de piano mèt ziene vleugel in de vagina vaan e gigantisch vrouwebeeld); heer deit dat mèt 't Klavierstück XIV. Ze bevèlt vaan zeve nui kinder. In de daarde ak trèk oonder mie 't vertèlselke vaan de Rattevenger vaan Hamele veurbij.

Dienstag aus Licht

Opbouw

• Dienstags-Gruß (Willkommen mèt Friedens-Gruß; werk no. 60)
• 1e ak: Jahreslauf (werk no. 47)
• 2e ak: Invasion – Explosion mèt Abschied (werk no. 61)

Dinsdag drejt um de kamp tösse Michael en Luzifer. Hei kump neet zoe väöl direkte actie in veur, de kamp weurt veural muzikaol oetgebeeld (hemelse trompötte vaan Michael tege hèlse bazuine/trombones vaan Luzifer). Dezen opera incorporeert de Jahreslauf, mèt diverse veraanderinge. Veer luipers tuine 't actueel jaor. Luzifer perbeert ze mèt verleiinge (blomme, meh ouch seks) te stoppe. Ouch 't slotstök, Synthi-Fou, is bekind gewore: hei-in heet 'ne klaveerspeuler drei synthesizers te drage, boe heer loupentere op moot speule. Synthi-Fou is tegeliek Klavierstück XV; Stockhausen verstoont de synthesizer es 't 'modern klaveer' wat 't awwer akoestisch instrumint euverbojeg hej gemaak.

Mittwoch aus Licht

Opbouw

• Mittwochs-Gruß (werk no. 65)
• 1e scène: Welt-Parlament (werk no. 66)
• Licht-Ruf (werk no. 67)
• 2e scène: Orchester-Finalisten (werk no. 68)
• 3e scène: Helikopter-Streichquartett (werk no. 69)
• 4e scène: Michaelion (werk no. 70)
• Mittwochs-Abschied (werk no. 71)

Op de goonsdag stoon alledrei de figure centraol. Ze mote mètein samewèrke,oondaanks hun versjèlle. Dat doen ze in 't Wereldparlemint, boe gedebatteert weurt euver de leefde totdat Luzikamel versjijnt (ierste scène). Daonao kump e stök op mie muzikaol niveau: Orchester-Finalisten (twiede scène). In 't Helikopterkwartèt weure veer striekkwartètspeulers euver veer helikopters verdeild, hunne 'Luciferische' meziek, die ze vlegentere speule, weure op de groond mèt de klaanke vaan de helikopters gemix (daarde scène). De veerde scène, Michaelion is gooddeils muzikaol.

Donnerstag aus Licht

Opbouw

• Donnerstags-Gruß (gein apaart opusnommer)
• 1e ak: Michaels Jugend (werk no. 48)
  • Kindheit
  • Mondeva
  • Examen
• 2e ak: Michaels Reise um die Erde (werk no. 49)
• 3e ak: Michaels Heimkehr (werk no. 50)
  • Festival
  • Vision
• Donnerstags-Abschied (gein apaart opusnommer)

Doonderdag drejt um Michael en sjèldert diverse otobiografische scènes oet 't leve vaan Stockhausen (Michael), mèt ziene pa (Luzifer) en zien ma (Eva). Vaan alle deile liekent dit nog 't mieste op 'nen traditionelen opera mèt speul en scène. Michael greujt op in e boeregezin. Luzifer bringk häöm handwerk bij, Eva de leefde veur meziek. Daan goon de awwers ziech vreigele; Eva kump in e gekkehoes en weurt dao umgebrach, Luzifer störf aon 't froont. Michael weurt verleef op 'n aander incarnatie vaan Eva (Mondeva), lègk 'n exame aof en maak 'n reis um de wereld. Die reis weurt neet mie scenisch, meh muzikaol oetgebeeld, mèt 'nen trompöttis dee euver de buun roond 'ne wereldbol zweef. Heer heet tijens zien reis meziek te speule mèt invlood oet alderlei deile vaan de wereld. Aon 't ind kump Michael trök in zien hiemelse woening.

Freitag aus Licht

Opbouw

• Freitags-Gruß (werk no. 62)
• Freitags-Versuchung (werk no. 63)
• Freitags-Abschied (werk no. 64)

In de vriedag geit 't um de kamp tösse Eva en Luzifer. Luzifer verleit Eva, en daomèt steit dezen daag, gewijd aon Venus, in 't teike vaan de seksualiteit. In muzikaole zin späölt hei ouch de verminging: d'n elektronische meziek vermingk diverse klaanke vaan alledaogsen oersprunk mètein (musique concrète). De pare weure door Luzifer zienen invlood verkierd mètein verboonde, wat gedrochte oplievert, en kinder oet de ganse wereld goon mètein vechte.

Samstag aus Licht

Opbouw

• Zaoterdagsgroet (gein apaart opusnommer)
• 1e scène: Luzifers Traum (werk no. 51)
• 2e scène: Kathinkas Gesang, d.i. Luzifers Requiem (werk no. 52)
• 3e scène: Luzifers Tanz (werk no. 53)
• 4e scène: Luzifers Abschied (werk no. 54)

Zaoterdag is vaan Luzifer. Dezen daag steit veural in 't teike vaan oonminselek intellek d.w.z. op e niveau wie dat veur 'ne mins neet direk te doorzien vèlt. Luzifer ligk te slaope en druimp 't Klavierstück XIII. Daonao trejt 'n kat op mèt de naom Kathinka (de fluitis Kathinka Pasveer), die Luzifers Requiem späölt. In de volgende scène - Luzifer is ingel en dus oonsterfelek - steit e gans orkes opgestèld in 'ne gigantische kop; eder instrumentaol sectie zit op e balkon, bij e bepaold deil vaan de balkon (ougsbraoj, oug, neus etc.). Eder deil vaan 't geziech heet zienen eigen dans. Bij de bovelup kump Michael nog mèt e protes, meh zien rol is symbolisch gerealiseerd tot piccolotrompöt en 't maag neet bate: aon 't ind speule alle orkesdeile 'n zier complexe compositie, rappelerend aon Stockhausen zie vreuger werk, allein veur goddeleke luusterere te volge - perceis wie Luzifer 't wèlt höbbe.

Sonntag aus Licht

Opbouw

Veurzeen woort oersprunkelek in 'n opveuring op drei achtereinvolgende daog.

• Daag ein
  • 1e scène: Lichter – Wasser (Sonntags-Gruß) (51'; werk no. 75)
  • 2e scène: Engel-Prozessionen (40'; werk no. 76)
• Daag twie
  • 3e scène: Licht-Bilder (40'; werk no. 77)
  • pauze
  • 4e scène: Düfte – Zeichen (57'; werk no. 78)
• Daag drei
  • 5e scène: Hoch-Zeiten (orkesversie, daan koerversie) (35'; werk no. 79)
  • pauze
  • 5e scène: Hoch-Zeiten (koerversie, daan orkesversie) (35')
  • Sonntags-Abschied (35'; werk no. 80)

Op de zondag vereinege Eva en Michael ziech in 'ne broelof. Heioet kump 'n nui geboorte voort, die weer in de maondag gesymboliseerd weurt. De intiesj is aofwezeg of entans zier minimaol; de handeling is veural mimetisch en symbolisch. Nao e stök mèt de naom Lichter - Wasser volge percessies vaan ingele. Daan kump Licht-Bilder, boe 'ne leechshow bij gewuns is. In Dufte-Zeichen sprik Stockhausen weer 'n aander zintuig aon: de reuk. Achterein stik 'ne zenger, verkleid es preester, zeve reukwaore aon (ein veur ederen daag); de begeleiing is beperk tot inkel extreem gerekde liveakkoorde oet 'ne synthesizer. In de vijfde scène, Hoch-Zeiten, veur de broelof geveerd door e koer en 'n orkes, opgestèld in twie versjèllende ruimtes. Wee bij 't koer zit te luustere, kin de orkesmeziek via 'n videoverbinging volge en vice versa. Daan volg nog e kort Sonntags-Abschied.

Vervolg

Nao Licht begós Stockhausen aon Klang ('klaank'), boe-in de 24 oor vaan d'n daag verklaank móste weure. Dit projek kós 'r neet mie aofmake.

Oetveuringe

Dees lies is incompleet. Geer kènt Wikipedia helpe door ze aan te völle.

De diverse opera's stèlle groete eise aon de oetveurende, neet allein in muzikale zin meh veural in praktische zin. Daorum weure ze vrij zelde gans oetgeveurd. De losse deile vaan de opera's weure soms wel allein oetgeveurd; die oetveuringe zien heioonder neet geneump.

Montag

• Premièr: 7 mei 1988, Scala vaan Milaan, Milaan

Dienstag

• Premier: 28 mei 1993, Leipzig

Mittwoch

• Premier (concertant): 23 en 30 oktober 2003 op de Südwestrundfunk
• Premier (geënsceneerd): 22 augustus 2012, Birmingham

Donnerstag

• Premier: 15 miert 1983, Scala, Milaan
• 3 aprèl 1983, Scala, Milaan
• 1 oktober 2016, Theater, Basel

Freitag

• Premièr: 12 september 1996, Leipzig

Samstag

• Premièr: 25 mei 1984, Scala, Milaan

Sonntag

• Premièr (concertant): 23 en 30 oktober 2007 op de SWR
• Premièr (geënsceneerd): 9 en 10 aprèl 2011, Opera en Staatsmesse, Kölle

De cyclus is nog noets integraol opgeveurd. Me heet in 2019 op 't Holland Festival in Amsterdam evels 'n zier brei selectie oet de ganse cyclus oetgeveurd. In totaol woort 16 oor livemeziek en 5 oor elektronische meziek in drei daog opgeveurd; dit kump neer op 't groetste deil vaan alle meziek. De Philharmonie de Paries wèlt ouch alle opera's oetveure, meh daan eine per jaor, te beginne mèt Samstag in juni 2019.

Receptie

Stockhausen zien heptalogie heet nogal get kritiek te verdore gehad, neet in de lèste plaots vaan lui oet de Nuie Meziek wereld. Väöl lui steurde ziech aon de groete proporties, aandere meinde tot 't werk in vergelieking mèt zien awwer (zier progressief) werk 'nen achteroetgaank beteikende. De Nederlandsen dirizjènt Reinbert de Leeuw, dee zie gans leve mèt contemporaine meziek bezeg is gewees, zag dao-euver: "Iech vin zien later stökker megalomaan, wie 't versjrikkelek Helikopter-Streichquartett en zien opera's, meh bewoonder de enorm dinkkrach die 'r in de jaore viefteg etaleerde."

'n Aander kritiek waor tot de meziek zoe breid oetgesponne is, mèt achtergroondtoene die indeloes blieve ligke. Väöl recensente voonte dat 'slaopverwèkkend'. Musicoloog Robin Maconie wees evels drop tot dat mesjiens in de westerse (kuns)meziek neet gebrukelek is, meh in väöl aander meziekculture wel; mèt 'n ope oer kin me dao bès aon wènne. Heer vergeleek de opera's mèt 't werk vaan minimaliste wie Glass en meinde tot Stockhausen ziene meziek dao gunsteg bij aofstaok. Wel had Maconie get aon te merke op de (sjijnbaar) politieke implicaties vaan veural Montag en Freitag. Vaan d'n eine opera zag heer tot "vrouwlui weure geïerd, es dat 't zjus woord is, es minseleke bijekeuninginne en blij werkbije, biologische mesjiene gewijd aon de oonversjèllege euverproductie vaan (soms neet zoe minseleke) leie vaan 't minseras." Bij d'n aandere had heer groete meujte mèt de racistisch (en soms ouch seksistisch) aondoende handeling en oetbeelding vaan zwarte lui. Richard Toop, 'ne veurmaolegen assistent vaan Stockhausen, sjreef integendeil tot de vraog vaan politieke correkheid neet rillevant waor in deze meziek dee veural um tiedloes mythes drejde: "Verwachte v'r daan vaan de Odyssee, vaan de Ramayana, jeh vaan 't Aajd Testamint tot ze politiek correk zien?