Henri Matisse
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Henri Matisse ies 'ne kunssjilder oet de 20e ièw. Hae houw de Franse nationaliteit, woort gebore in Le Cateau-Cambrésis op 31 december 1869 en sjtorf in Nice op 3 november 1954.
Aanvankelik sjtudeerde hae rechte en wèrkde in de advocatuur. Es hobbie naom hae teikenlèsse. Zien talent tuènde ziech eigelik pas ech, wie hae vanwege 'n blindedermoperatie moos röste en hae van zien mam 'n doas mèt verf cadeau kreeg. Diet woort zien kièrpunt. Tiedens zien kunstenaersjleve woonde hae aafwiesselend in Paries en in Nice.
Kunssjilder bewirk
In 1890 maak hae zien ièrsjte sjilderie, hae sjeit oet mèt wèrke es advocaat en geit bie Gustave Moreau in de lièr. Ouch maak hae väöl kopieë van ouw meistersj in 't Louvre in Paries. De sjtiel van 't impressionisme lièrt hae kènne via de sjilder en verzamelaer John Russel. Dees sjtiel pas 'r toe tot ongevaer 1900. Daonao begint 't werk ummer groater en egaler kleurvlakke te kriege. Geld moet'r bieverdene door 't decorere van 't Grand Palais. In 1904 vingk zien 1e tentoansjtèlling plaats bie Vollard in Paries. In datzelfde jaor logeert'r ouch bie de kunssjilder Paul Signac in Saint-Tropez. Zien sjtiel óntwiekkelt ziech tot neo-impressionistisch. Kènmerk ies o.a. de toepassing van de pointilles, of puntsjes. Bekènd veurbeeld ies Luxe, calme et volupté, de titel kump van 'n gediech van Baudelaire. Dizze techniek zal'r neet lang toepasse. Hae geit kort daonao sjildere mèt breij penseelsjtreke en in sjterke, fel kleure. Ouch de kunssjildersj Albert Marquet, André Derain en Maurice de Vlaminck sjildere op dees meneer. Louis Vauxcelles betitelt de groep in de Gil Blas es de fauves (wil dere). Dizze expressionistische sjtiel weurt zoadoonde fauvisme geneump. Dat ies later ein van de kènmerke van Matisse gewore: colorist van 't zuverste water.
Decoraties, óntwerpe en papiers découpés bewirk
Veur de Russische verzamelaer Sergej Scukin maak hae rónd 1912 de decoratief sjilderinge De dans en de muziek. Allein hoofkleure wie road, greun en blauw weure toegepas. Rónd deze tied weurt hae ouch beïnvlood door de islamitische kuns es 'r reize óndernump nao Marokko. 't Gebruuk van perspectief en de driedimensie raak dan op de achtergrónd. Reigelmaotig vinge tentoansjtèllinge plaats. In de jaore 30 maak hae de moersjilderinge La Danse veur 't museum in Merion (Pennsylvania) en nao 1946 zal hae ziech toelègke op 't make van papiers découpés (oetgeknipde figure). Dit eigelik vanwege krenkde en lichamelike beperking. Ouch maak hae decor- en kostuumóntwerpe, o.a. veur 't Russisch ballet in Monte Carlo.
Kapel in Vence en musea bewirk
In 1950 decoreert hae de Dominicaner kapel Notre Dame de Rosaire in Vence (Provence) mèt moersjilderinge, glaas-in-load-vènstere en op de moer 'n tegeltableau van de petroanheilige St. Dominicus. Veur de liturgie óntwurp 'r de kazuifele en ander kleijer. 't Leechsjpel door de vènstere tuènt de opvattinge van Matisse euver kleurexpressie en lienveuring in de ruumde.
In alle belangrieke musea mèt impressionistische en expressionistische kuns ies werk van Matisse te vinge.
Zoawaal de geboorteplaats, Le Cateau-Cambrésis, es zien lètste woonplaats, Nice-Cimiez, höbbe ein eige Matisse-museum.