Heksewaan

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Heksewaan is 'n algemèng miensjelek versjiensel. 't Fenomeen keumt vör bie volkere die geleuve in de wèrking van koeëj geester en hön machsöverdrach op luuj-tovenaere, die aander luuj koeëd wille doeë. 'ne Late variaant op d'r heksewaan waore de 18de ieëwse processe van de bokkeriejersj.

Wat is 'n heks?

In Europa is 'n heks 'ne maan of 'n vrow die geacht wert contact te ha mèt d'r duvel en van höm de mach kriet öm aander te benaodele.

Titelpagina van d'r Heksehamer, Lyon 1669

Juridische en theologische basis van de heksevervolging

't Obscurantisme va christeleke theologe en christeleke kèrke deeg luuj geleuf hechte an 't besjtoeë van hekseriej in de plaatsj van geesteskraenkdes te erkenne. 't Kèrkelek rech van d'r 12de ieëw, d'r Canon Episcopi va 1140, bepaalde dat hekseriej oetgeroejd moes waeëre. De scholastieke theologe oet d'r 13de ieëw, zoewie Albertus d'r Groeëte en Thomas van Aquino bewaerde dat hekse dienaresse van d'r duvel waore. De kèrkeleke inquisitie vermengt dèk ketteriej mèt hekseriej. Jeanne d'Arc en de 14de ieëwse processe in Montaillou zeunt dao 'n vörbeeld van.

D'r Heksehamer

Twieë Duutsje dominicane, J. Sprenger en H. Institoris, publiceerde in 1486 'n haandbook vör heksevervolging, mèt es titel Malleus Malificarum of Heksehamer. Eèdere rechter how dat book toendertied. Friedrich Spee von Langenfeld sjraef 'ne sjerpe kritiek óp d'r Heksehamer en d'r praktijk van die daag.

Welke luuj waore 't sjlachtoffer van d'r waan?

Vöral aower, allèngsjtaonde, örm vrowwe zeunt es heks vervolgd, mae ooch in Duutsjlaand ènnige mansluuj. Sjtaerk antifeminisme van de kèrke spelde dao-in 'n ról. Volges sjattinge zeunt in Europa roond 50.000 luuj op groond van vermiengde hekseriej öm 't laeve brach en daobie mót me raeëkening d'r mèt haowe dat lang neet alle archieve bewaard zeunt blaeve.

Besjöldiginge

Boulere mèt d'r duvel
'n Pact sjlete mèt d'r duvel, oeëvan 'n maerkteke op 't lief te zieë is
Nao d'r sabbat of 'n heksefieës goeë
Sjaaj berokkene an vieë en oogst: kraenkdes bie luuj veroorzake dör ze aan te rake

Oondervraoging en bekentenisse

Alle 'hekse' bekènde oonder folteringe oongeveer de èègeste faote. De rechters sjtèlde ömmersj an èdere beklaagde de èègeste vraoge oet 't haandbook en de oongelökkig koese allèng mer mèt jao of nèè aantwaoërde.

Folteringe

De geseling
De lödder: mèt 'n tow baove op 'n lödder gehaove waeëre en zoe ore blieve hange
De veut mèt zèèp insjmaere, sjoon va sjaopslaer aadoeë en dan 't vuur an de veut haowe
't Wakker haowe va luuj gedurende mieërdere daag
Gloeiende iezere vlak bie 't gezich haowe
De ledemate rekke op 'n piengbaank
De waterproof waoërt, zjuus wie de heksewaog, es bewies gebroekd: wae bleef drieve of te wènnig woog waor sjöldig want hekse waore gewichsloos.

Hekseprocesse in Limburg

Remung
Diepenbeek (1532)
Eksel (1725)

In Belsj Limburg in totaal 118 processe in d'r 16de, 17de en 18de ieëw die allemaol eindigde op d'r braandsjtapel.

Hekseprocesse in d'r 21ste ieëw

Op 14 februari 2008 waoërt 'n van hekseriej besjöldigde vrow in Saoedi-Arabië veroordeeld töt de doeëdsjtraof. Ene van de aanklagers waor 'ne maan dae bewaerde dat ze häöm impotaent gemakd how.

Bronne

Indekeu, B., Heksenvervolging in het gebied van de huidige provincie Limburg, in Het Oude land van Loon, jrg 34, 1979, blz 229-262
Dettelbacher, W., Würzburg, ein Gang durch seine Vergangenheit, Würzburg, 1974
Wörterbuch der Deutschen Volkskunde, 1974, Stuttgart

Wieër laeze

E. Le Roy Ladurie, 1984, Montaillou ISBN 90-351-0340-8
C.Ginzburg, Hexensabbat, 1990, Berlin ISBN 3-8031-3549-4