Diamaant
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Diamaant (Aodgrieks: αδάμας of adamas, "oonversjlaonbaar") is èng van de veer natuurleke allotrope versjieningsvorme van koolsjtof (de mèts väörkaomende is grafiet). In diamaant haant de koolsjtof-koolsjtofbeendinge de tetraëdische sjtructuur. 't Is vör zoewied gewete 't helste materiaal dat in de natuur vörkeumt; 't is dan ooch 't eekpeunt vör haelheed 10 óp de heldesjaal van Mohs. 't Gèft mer twieë industrieel vervaardigde materiale, namelek Aggregated carbon nanorods en 't ultrahael fulleriet, die heller zeunt.
D'r naam van d'r diamaant keumt van 't Griekse adamas, "oontembaar" of "oonöverwinnelek", verwiezend nao z'n helde.
Historie en gebroek
bewirk
Diamaant waoërt al dör Plinius d'r Owwere (23-79 nao Christus) geneumd. Diamaante werre in d'r 6de bies d'r 5de ieëw vör Christus in Europa bekènd. Oet dèzze tied sjtamt e aodgrieks broonze beeld mèt oonbewèrkde diamaante. Dit beeld bevindt zich allewiel in 't British Museum in Londe. Bies d'r 18de ieëw waoërte diamaante allèng in India (Golkonda) gewónne; hie kaome ooch de bekèndste historische sjtèng vandaan, zoewie d'r Koh-I-Noor. Dèzze diamaant waoërt 5000 jaor gelaeje gevoonde in de Godaveryreveer in 't zuide van India. Pas in 1714 waoërte in Brazilië en later ooch in Zuid-Afrika diamaante oontdèkt. Hieël väöl mythes zeunt verboonde mèt diamaante en d'r edelsjtèè zów magische krachte ha. Diamaante waore 't symbool va riekdóm en ze zeunt in bekaans alle kroeënjuwele gebroekd. Väöl diamaante zeunt te vinge in sjatkamers en museale collecties.
Diamaant is 'ne transparante kristal mèt 'ne braeëkingsindex van 2,417 en wert vöral in juwele gebroekd. Öm d'r glaans en 't kleuresjpèl te vergruuëte wert d'r ruwe diamaant gesjlaeëpe en dat geet allèng mèt diamaantpoejer. Dit waoërt pas in d'r 14de ieëw oontdèkt en me sjlaeëp saer doe de diamaante in 't Ruuëskessjliepsel. Pas in d'r 17de ieëw waoërt 't brilliaantsjliepsel oontdèkt, vermoedelek dör kardinaal Mazarin. In juwele wert dör 't, väöraaf grondig beraeëkend, sjliepe 't (zón)leech sjön gebraoëke en gereflecteerd. Dit verendert neet in d'r tied ömdat 't gepolieste glanzende óppervlak van d'r diamaantsjtèè neet mat wert dör de helde van 't materiaal. Nao sjlieping wert de waeërd van 'ne diamaant bepaald an de haand van de veer C's t.w. cut, carat, clarity en colour.
Dör de extreem helde wert diamaant gebroekd in de industrie, o.a. vör sliepe, baore, sjnieje en polieste.
Naeve de helde zeunt ooch de thermische geleidbaarheed en d'r elektrische weersjtaand van diamaant hieël hoeëg. Dès combinatie makt dat diamaant gebroekt kan werre in elektronische sjakelinge öm wermde aaf te veure.
Diamaantwinning en -handel
bewirk
Diamaante werre in grof reveerzaand voonde mae de mètste diamaante werre saer 1876 gedólve in de miene van Zuid-Afrika en vöral in d'r sjtrieëk roond Kimberley in de Kaapprovincie. Hie treft me de diamaante aan in de primair afzètting in ow kraterpiepe. Dès piepe zeunt gevöld mèt 'ne zachte sjtèè, bleu ground, ooch wal kimberley geneumd. In 't kimberliet trèft me blök eklogiet aan en in die blök bevindt zich d'r diamaant. Me nèmt aan dat d'r kimberliet-lava die blök van 'n hieël groeëte deepde mèt ömhoeëg geveurd haat in de kraterpiepe. Ooch kimberliet bevat diamaant en dat wiest d'r óp dat de blök óp groeëte deepde bie hoeëg temperature gevörmd zeunt. De kraterpiepe haant 'n middellien van wal 1200 m en de miene daoin zeunt 1000 m deep. In de Premier Mine haat me 100 miljoeën tón kimberliet gewónne, dat 5-6 tón diamaant haat ópgelieëverd. Dit saoërt miene gèft 't ooch in Tanganyka in Siberië, in Brazilië en in Arkansas in de VS.
Diamaant wert ooch voonde in 't Sperrgebiet ten zuide van Lüderitz an de kust van Namibië en in 't aansjleetende kustgebied van Zuid-Afrika. In die gebiede keumt diamaant vör in 'n zandlaog enige meter oonder de oppervlakte. Dès gebiede zeunt gesjlaoëte vör eedereen dae dao niks te zeuke haat. E deel van de diamante sjpeult ooch wal de Atlantische Oceaan in en wert dao dör diamaantvisjers gewónne. Zie wèrke oonder licentie van De Beers, 't groeët diamantbedrief dat bekaans 't waeltmonopolie óp diamaant haat, mae ooch leng van de vörmalige Sovjet-Unie zeunt belangrieke diamaantproducaente waoëre. 't Bedrief ALROSA oet de Russische deelrepubliek Sacha is 't twiede bedrief mèt 20% van de waeltproductie.
De belangriekste centra vör verhandeling van diamaant zeunt Londe (oeë De Beers gevestigd is) en Antwerpe (80% van alle ruw diamaante geet langs Antwerpe).
Kimberley-proces
bewirk
't Winne van diamaante in bepaalde dele van Afrika reupt allewiel ethische bezjoeëre óp, ömdat d'r verkoop dör versjillende legers wert gebroekd öm hön krege mèt te financiere. Me kalt da van conflict- of blooddiamaant. Recaent zeunt sjtappe oondernaome öm dit fenomeen taege te goeë getuge 't Kimberley-proces (geneumd nao de conferaentie in die Zuid-Afrikaanse sjtad). Aafgekald is dat diamaante nog allèng verhandeld maoge waeëre es ze 'n attest haant oeëoet bliekt dat ze óp 'n reguleer meneer gewónne zeunt, en dus neet in conflictzones. 't Proces sjteet helaas nog mer in de keendersjoon, ömdat de controle laestig is en ömdat regeringe - die mótte insjtoeë vör de attestering - noe zjuus in kreegstied mètstens gèng groeëte garantie vör betroewbaarheed beeje. Daobie sjteunt zoe'n groeëte bedrage óp 't sjpèl dat sjmoekel, corruptie en fraude hieël verlókkelek zeunt. In de toekoms zal de óplossing wellich liegke in e spectrografisch bewies van oorsjprong. An die technologie wert gewèrkd.
D'r Cullinan
bewirkD'r Cullinan is d'r groeëtste oongesjlaeëpe diamaant dae bies noe óp de aeërd is voonde: 3.106 karaat. D'r Cullinan waoërt voonde óp 26 januari 1905 bie Pretoria in Zuid-Afrika en waoërt an köning Edward VII gesjoonke. Dör 'n faot middenin d'r sjtèè waoërt e gesjplaeëte en gesjlaeëpe. Dat gebäörde in de diamaantsjlieperiej Asschers in Amsterdam en 't groeëtste sjtuk, d'r Cullinan 1 (530,20 karaat) waor nao 't sjliepe oongeveer 'ne ieëw laank d'r groeëtste gesjlaeëpe diamaant. De 9 groeëte en 96 klènger Cullinan-diamaante hure bie de Ingelsje kroeënjuwele.
D'r groeëtste gesjlaeëpe diamaant is noe evvel d'r Golden Jubilee (545,67 karaat) dae dör 'ne Russische meestersjlieper waoërt gesjlaeëpe en saer 1997 in 't bezit is van d'r Thaise köning, die 'm kraeg nao aanleiding van z'n 50-jaorig kruuëningsjubileum. Op 27 augustus 2007 waoërt bekaand gemakd dat d'r in Zuid-Afrika 'ne diamaant waor gevoonde van ruum 6.000 karaat. Op 5 oktober 2007 waoërt evvel bekaand dat dèzze sjtèè gene diamaant is.