Dóm van Kölle
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De dóm van Kölle sjteit op de plek woa in de lètste jaore van 't Romeins riek de christene ziech troffe in Kölle. Versjillende kèrke zint hie geboewd gewaes. De ièrsj bekènde in 870. Naodat keizer Frederik Barbarossa in 1164 aan de sjtad de relikwië van de drie keuninge (vanoet Milaan) gesjónke houw, woort de kèrk neve biesjopskèrk ouch 'n belangriek Eurpopees pelgrimscentrum. In 1248 begint de boew van de dóm ónder leiding van Gerhard von Rile. 't Zou de ièrsjte gotische kèrk weure in 't Rienland in naovolging van veurbeelde rónd Paries, in Amiens en Reims. 't Oastelik deil haet es veurbeeld de Notre-Dame van Amiens en ies in 1265 al vaerdig. In 1322 weurt 't koar ingewiejd. Me wilt dan ouch 'n ziesjeep en 2 tores optrèkke. Es in 1410 de zudelike tore gereid ies, sjtagneert de boew. Geldgebrek en desinteresse make, dat vanaaf 1528 neet miè gewèrk weurt. Es in 1794 de revolutionair troepe Kölle binnevalle moet de aartsbiesjop vlöchte. Daonao weurt 't geboew veur van al gebruuk o.a. es beursjgeboew.
In 1801 weurt de dóm wir in gebroek genómme es kèrk. 14 Jaor later weure de origineel boewplanne (oet begin 14e ièw) wir óntdèk en dan beginne ze vanaaf 1842 de dóm aaf te boewe. In 1846 ies 't ziesjeep vaerdig en 't houte daakgerièmsj vervange door 'n iezere. In 1880 volge de twiè tores. Bie de inwiejing vingk 'n groat fiès plaats in aanwezigheid van keizer Wilhelm I. In de Twiède waereldoorlog weurt 't geboew flink besjadig. In 1956 ies dat wir hersjtèld. Aan de dóm zal consjtant gerestaureerd moete weure en dat kos ca 14 miljoan Euro per jaor.
Mèt 't boewe van diet groat gotisch boewwerk ginge miè es 600 jaor veurbie. De dóm ies de groatste kèrk van Duutsjland, ies 145 maeter deep, 86 maeter breid en de twiè tores höbbe 'n huègde van diek 157 maeter.
Driekeuningesjrien
bewirk
In de sjatkamer sjteit 'ne reliekhouwer van keuning Melchior, ein van de drie keuninge, die volges 't verhaol in de biebel op bezeuk ginge bie de pasgebore Jezus in Bethlehem. In de kèrk, bie 't hoofaltaor sjteit de driekeuningekies in de vörm van ein basiliek mèt drie sjepe. 't Ies 'n topsjtök oet de Mieddelièwse edelsjmeedkuns en 't groatste sjtök tot noe toe bekènd, riek verseerd mèt goud, zilver, robiene en ander edelsjtein. De maote zin 2.20 bie 1.10 maeter.