Brögk (bouwwerk)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Pont du Gard, Romeinse verkiersbrögk (oonderste) en aquaducte (twie bovenste) oet d'n 1ste iew n. chr. over de Gard in Frankrijk.

Iron Bridge, de ierste geetiezere brögk ter wereld euver de Severn in Engeland

'n Brögk is 'n vaste of beweegbare verbinding veur 't verkier, tösse twie punte die gesjeie zien door 'ne rivier, 'n kloof, dal, 'ne weeg of 'n aander euverbrögkbaar obstakel.

'n Brögk kin oontworpe zien um 'ne spoorweeg, 'n rijbaon, kenaal (kanaalbrögk) of waterleiding (aquaduct) te drage. 'n Lang brögk weurt, es ze euver 'nen aandere weeg of spoorlijn löp, ouch wel 'n viaduk geneump. Sommege brögke höbbe 'n beweegbaar brögkdèk, es oonder de brögk neet genoog huugde is um sjeepvaart touw te laote, weurt dit brögkdèk tijdelek 'verwijderd'.

Brögke kinne opgebouwd zien oet beton, metselwerk, metaol (staol, vreuger geetiezer). Veur korte en kleiner brögke kinne ouch aandere materiaole zoewie hout en bamboe weure gebruuk. 'n Brögk besteit oet de twie volgende deile:

de bovebouw, dee verkier op de brögk moot touwlaote, en
de oonderbouw, mèt pijlers en funderinge, die de krachte vaan de brögk op d'n oondergroond euverbringk.

Historie

De ierste brögke waore woersjienelek gewoen boumstamme die euver 'n rivierke of beekske waore gevalle. De ierste brögke die door lui woorte gemaak waore woersjienelek lengdes houtstamme of plaanke en oeteindelek stein, mer in ierste instantie allein um 't hout te oondersteune. De ierste brögke kóste gein zwoer gewiech drage en kóste ouch neet tege te sterke struiming.

De bougbrögk en 't aquaduct van netuurstein mèt cemint woort veur 't ierst gebouwd door de Romeine. Sommege vaan dees bouwsels stoon noe nog steeds, de bekindste is meugelek 't Pont du Gard aquaduct in Fraankriek. De cemint zörg deveur tot de variatie in sterkde vaan de stein aofnaom. Vaan bakstein gemetselde brögke woorte pas nao de Romeinsen tied gebouwd, umtot de technologie vaan 't make vaan cemint iers verlore is gegaange en pas later weer obbenuits oontdèk woort.

De ajdste nog staonde steine brögk in China is de Zhaozhou Bridge, gebouwd tösse 595 en 605 tijdes de Sui Dynastie. Dees brögk is ouch historisch vaan belang umtot 't de ajdste steine ope-zwik segmintbaogbrögk ter wereld is. Europese segmintbaogbrögke datere trök tot de Alconétar Brögk (oongeveer 2e iew), dewijl de enorm Brögk vaan Trajanus (105) oet de romeinsen tied houte ope-zwik segmintbaoge had.

Touwbrögke, 'n sumpel type hangbrögk, woorte gebruuk door de Inca besjaoving in 't Andes gebergte vaan Zuid-Amerika, zjus veur de Europese kolonizatie in de 16e iew.

In de 18e iew gaof 't väöl innovaties in 't oontwerp vaan houte brögke door Hans Ulrich, Johannes Grubenmann, en aandere. 't Ierste book euver brögkebouw woort gesjreve door Hubert Gautier in 1716.

Mèt de industrieel revolutie versjene in 1779 de ierste geetiezere brögke, (de Iron Bridge in 't Vereineg Keuninkriek) mer pas nao de oetvinding vaan staol wat 'n väöl groetere trèksterkde heet, woort 't meugelek ech groete euverspanninge te make, deks gebruuk makend vaan de ideëe vaan Gustaaf Eiffel. Sinds 't begin vaan d'n 20e iew woorte ouch väöl brögke gemaak vaan beton. De brögktechniek oontwikkelt ziech steeds weier, en de brögke woorte daan ouch steeds langer.

Soorte brögke

't Gief zès versjèllende hooftype brögke: liggerbrögk, cantileverbrögk, baogbrögk, hangbrögk, tuibrögk en vakwerkbrögk. Daoneve kin brögke ouch weure ingedeild nao gebruuk: spoorbrögk, verkiersbrögk, vootgengersbrögk, fietsbrögk, wèldviaduk, aviobrögk en bewoende brögk.

Bronne

Dit artikel is gebaseerd op de artikele vaan de Nederlandse en Ingelse wiki.