Aerdkoosj
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De aerdkoosj is de butelste vaste laog vanne aerd. Ze ligk euvere plastischen aerdmantjel. Wen me de gruuedjeperpórtsjes vergeliek den is de aerdkoosj van de aerd roewewaeg det det bie d'n appel de sjaal is. De aerdkoosj vörmp same mit 't bäövelste deil vannen aerdmantjel de zoea-geneumdje lithosfeer.
Twieë percèsse die plaatsvinjen inne aerdkoosj zeen plaattektoniek en vólkanisme.
Samestèlling
bewirkDe aerdkoosj versjiltj zich vannen aerdmantjel ómdet ze euver 't algemein 'n leger dichheid haet. 't Is gebroekelik de samestèlling oet te drökken in gewichspercentaasj vanne oxide vanne elemente.
De koosj is vergeleke mitte mantjel verriek in lithofiel elemente; det zeen veural de alkali- en aerdalkalimetale en alleminium en silicium. Vergeleke mit anger deiler vanne aerd bevatj de koosj väöl mieë zeldjzaam elemente. Dit zörg d'rveur det inne koosj rilletief väöl wurmdje wuuertj geperduceerdj door radioaktief verval.
De aerdkoosj kan waere verdeildj in twieë types: kóntinentaal koosj, die veurnamelik oet felsische en intermediair stollingsstein en metamorf en sedimentair stein besteitj (wie andesiet), enne oceanische koosj, die veurnamelik oet mafische stollingsstein besteitj (wie basalt). Wiejer guuef 't nag 'n zeldjzamer tössevorm tösse dees bei: de intermediair koosj.
Op sómmige plaatsen is de aerdkoosj hieël dón of óntbrèk die zelfs gans. E veurbild hievan is de Fifteen-Twenty Fracture Zone die ligk oppe Midden-Atlantische Rögk.
| Samestèlling vanne aerdkoosj in percente | |
|---|---|
| Zoerstof | 46,6 % |
| Silicium | 27,7 % |
| Alleminium | 8,1 % |
| Iezer | 4,7 % |
| Kalcium | 3,6 % |
| Natrium | 2,8 % |
| Kalium | 2,6 % |
| Magnesium | 2,1 % |
| Titanium | 0,4 % |
| Waterstof | 0,1 % |
| al anger | < 0,1 % |