Èèsjde

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Èèsjdes. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Èèsjde (Eijsden) Gewaeze gemeinte in Nederlandj
Gevörmp	veur 1213
Opgehaeve	2011
Opgegange in	Èèsjde-Mergraote
Provincie	Nederlands Limbörg
Hoofplaats	Èèsjde
Opperflaakde (bie opluffing)	21,90 km²
– daovan water:	1,43 km²
Inwoeners (kort veur opluffing)	11.550
– deechde:	564,2/km²
Lies van börgemeisters

Èèsjde (Nederlands: Eijsden) is 'n plaots ien 't uutersjte zuid-weste van Zuid-Limburg. 't Likt ien 't zuide en 't wèsjte tiege de Belzje grens aon. Aon de andere kant van dij grens ligge ien 't zuide Moelinge (Gemèjnte Voere (Voeren)) en ien 't wesjte Lixhe en Ternèjje (alletwie Gemèjnte Visé). Ten oêsjte van Èèsjde likt Sint-Gittere (Gemèjnte Èèsjde-Mergraote) en ien 't noerde Hëugem (Gemèjnte Mesjtreech).

Vanaof 1982 waor de tot dow tow zelfsjtandege gemèjnte Groêselt (Gronsveld), oe aog Riêkelt bie huurde, iengedèjld bie Èèsjde. Sinds 2011 huurt Èèsjde bij de nuj gemèjnte Èèsjde-Mergraote.

't Dialect en wäörd vins se trök ien dit woerdebook: http://www.mijnwoordenboek.nl/regio/Eesjdens

't Aontal ienwoeners van Èèsjde bedroeg in 2006 11.734 luj.

't Grongdoppervlak is 21,90 km².

Ien Èèsjde kumt de Maos Nederland binne.

Tusse 2006 en 2011 is de sjtaosie van Èèsjde neet ien gebruuk geweis. Mèr doer ut werk van 'nne aktiegroop sjtoppe d'r wir treine bie de sjtaosie. Venaof 11 december 2011 is de sjtaosie aongesljoeëte op de lijn van de NMBS (Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen) tusse Mesjtreech en Luuk.

Dörpe en gehuchte in de vreugere gemeinte

Dörpe en gehuchte:

• Breusj (Breust)
• Èèsjde
  • Hoekaasjtert (Hoog-Caestert)
  • Liekaasjtert (Laag-Caestert)
  • 't Poelveld (Het Poelveld)
• Groêselt (Gronsveld)
• De Klonie / 't Mariadörp (Mariadorp)
• Oêsj-Moarend
  • Moarend (Maarland)
  • Oêsj (Oost)
• Misj (Mesch)
• Riêkelt (Rijckholt)
• 't Withoês (Withuis)

Bezeenswjèrdig

Kesjtièl Èèsjde

• De Dörpskern mit 't kesjtiel hebbe ien 1971 de sjtaotus van besjermpt dörpsgezich gekrège. Vuural ien de Deepsjtraot, Kirksjtraot en op de Vroenhof bevinge zich 17e, 18e en 19e iewse hoeëve en hoezer.
• De Christinakirk oet 1508
• Vuurmaolig kloesjter van de Ursuline, noe 't "Internationaal Museum voor Familiegeschiedenis"
• Oerlogsmonumingt op de Vroenhof
• Kesjtièl Èèsjde ien Maoslandse renaissance-sjtijl oet 1636
• Èèsjder baemde, natuurgebeed langs de Maos.

Insignes

Op 5 fibrewarie 1890 kreeg Èèsjde van de Hoege Raod van Adel 'n waope towbedeild, wat zich zoe leet umsjrieve:

't Waope van Èèsjde vuur de fusies van 1982.

Van zilver (wit) belaoje mit 'n knóbbeleg Bourgondisch kruus van keel (roed), vergezèld van 't te half oetkoemend beeld van de H. Christina van goud, mit gezich en han van natuurleke kleur, hawwend ien de umhoeggesjtoeëke rechterhand 'n sjlang van sinopel (greun) en ien de umhoeggesjtoeëke linkerhand 'ne bundel van drei pijle van sabel (zwart); links (vuur degene dei loort rechs) en ongder van 'n zèsblaojege roes van keel, rechs (veur degene dei loort links) van 'ne van goud gekroende liew van keel, hawwend in de umhoeggesjtoeëke rechterklaw 'n opgelugt zweerd van goud en in de linker 'ne pijlebundel van utzelfde.

De aw sjieëpebank Èèsjde had gein ech waope, meh veurde ien zing zegele wel altied 't Bourgondisch kruus en Sint-Christijn. De hierlekheid hoert venaof 1430, wie de resj van 't Land van Valkeberg, bie de Bourgondische Staot, en laog sinds 1548 in de Bourgondische kreits van 't Heileg Roems Riek.

Op 16 juli 1983 kreeg Èèsjde 'n nuj waope; dit is wat ien de tabel sjteit:

Gedeild: I. In zilver 'n knóbbeleg sjuinskruus van keel; II. In goud 'nne dobbelen adelaer van sabel, gebeek, gepoet en getongk van keel, mit op de boersj 'n sjerp van goud, belaoje mit drei bel van keel; ien 'ne sjèldvoot van keel 'nne ingedreiëve punt vaan goudhermelijn. 't Sjild gedèk mit 'nne gowwe kroen mit drei blaojer en twie perele.

Dit waope waor gemeind um mie rech te doen aon de versjillende gemèjntes die, doer de jaore heen, direk of indirek aon Èèsjde waore touwgevoog. Nèive 't Bourgondisch kruus van Èèsjde zelf vint men noe de symbole van Groêselt (adelaer mit bel) en Breusj (sjèldvoot).

't Vèndel incorporeerde versjillende elemingte oet 't waope.

In 't waope van Èèsjde-Mergraote is 't kruus 'n combinatie tusse 't knóbbeleg Bourgondisch kruus van Èèsjde en 't gekarteld rechkruus van Mergraote. Twie van de drei Groêselter bel zien ouch ien 't waope opgenoeëme.

Historische inwoenertalle

Jaor Aontal Greuj (gans Limbörg) 1830 1.892 -- 1840 2.069 +9,4% (+5,6%) 1849 1.996 -3,5% (+4,3%) 1859 2.041 +2,3% (+4,4%) 1869 2.161 +5,9% (+4,5%) 1879 2.304 +6,6% (+7,0%) 1889 2.323 +0,8% (+6,8%) 1899 2.353 +1,3% (+10,2%)

Jaor Aontal Greuj (gans Limbörg) 1909 2.710 +15,2% (+17,8%) 1920 3.322 +22,6% (+32,6%) 1930 3.695 +11,2% (+25,1%) 1947 4.681 +26,7% (+24,2%) 1956 5.274 +12,7% (+24,2%) 1960 5.515 +4,6% (+7,4%) 1971 6.330 +14,8% (+13,9%)

Opmerkinge

• Bie al dis ciefers zien, boete 't dörp Èèsjde en zien naobersjappe (inclusief 't Withoês), aog Breusj, Oêsj en Moarend ienbegrieëpe. De gemejntes Breusj en Oêsj woerte ien 1828, al vuur de iersjte Nederlandse volkstèlling, bie Èèsjde geveug.
• De getalle tot en mit 1930 zien zongder Misj, wat ien 1943 pas bie Èèsjde keem.
• De gemeinte Groêselt (mit 't dörp Riêkelt) fuseerde pas ien 1982 mèt Èèsjde en kump ien geng van dis aontalle vuur.
• De Klonie besjtong tot 1913 neet, meh heit altied op Èèsjdes groondgebeed gelège.
• 't Bevolkingsaontal vuur 1971 is op ganse vieftalle aofgerongd.

Rillatief ontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Greun: Gemeinte Èèsjde
Blaw: Provincie Limbörg

Evenemente

• Burkbraene op de ièrsjte zóndig van de vaste.
• Hèl van 't Mergelland, fietsrenklassieker van 180 kilomaeter
• Meikèrmes
• De Broonk op de 2e zóndig nao Pinkstere
• Deepsjraotfête in 't lètste weekend van juli
• Sjtraottheaterfestival midde augusjtus op de Vroenhof

Dörpsvereiniginge

• Sjtichting Eijsdens verleden oet 1975
• Keuninklikke aw hermenie van Èèsjde (1874)
• Keuninklikke hermenie "Sainte Cécile" (1880)
• Badmintonclub Èèsjde
• Carnavalsverejniging De Druugsjliepers
• Carnavalsverejniging De Klèèflep
• Carnavalsverejniging De Naachroave
• Carnavalsverejniging De Kwakvusj
• Schaakverejniging Èèsjde
• Sjtichting Cultureen Centrum Èèsjde
• Taofeltennisverejniging Espede
• Tennisverejniging Èèsjde
• Voetbalverejniging VV Èèsjde
• Voetbalverejniging SVME
• Vroenhofzengers
• Wottersjportverejniging Èèsjde
• Wielervrienden Èèsjde

Geboere ien Èèsjde

• Eugène Dubois, (Èèsjdes: Gène Debeö')', anatoom, geoloog en paleontoloog
• Giel Haenen ("Gél Hoane"), vótballer bie Rapid JC en MVV; sjpeölde havve wedsjtreid ien 't Nederlands elftal.
• Jo Maas ("Jo Moas"), fétsrenner; deeg ien de joare s'jieveteg twie kier mèt oan den Tour de France en eindigde ène kier bie de iersjte tien.
• Jef Pleumeekers ("Zjèf Pleumjèkers"), (Oesj), CDA -politicus.
• Betsie Smeets ("Betsie Sjmèèts"), actrice.
• Rich. Smeets ("Résj. Sjmèèts"), motorcoureur
• Jacques Vranken ( "Zjaak Vraanke"), fétsrenner; deeg ène kier mèt oan den Tour.
• 'Tijne' Wolfs ("'Tèjne' Wollefs"), (miesjtaal reserve-) képper bie MVV.
• Petrus Wolfs ("Pie Wollefs") (1902-1982), kungssjilder

Varia

De Deepsjtraot ien Èèsjde deende es decor in de TV-serie Dagboek van een herdershond.

Rifferenties

50° 47' NB, 5° 43' OL