1932
1932 (MCMXXXII) waor e sjrikkeljaor wat begós op 'ne vriedag op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse bewirk
- 2 jannewarie - De Japanners verovere Jinzhou. De Chineze trèkke zich truk achter de Groate Moer.
- 4 jannewarie - De Amerikaanse medicus Frederic Eberson meldj es eësjte 't poliovirus in zichbare sjtaat te höbbe gebrach.
op wae eine mislökde maordaansjlaag wirt gepleeg.
- 8 jannewarie - Keizer Hirohito van Japan óntkump óngedeërd aan eine aansjlaag. De dader is 'neKoreaanse communist.
- 13 jannewarie - Ein groate sjtuuwdam in de Indus besjtömp veur de irrigatie en woaan 10 jaor is gewirk, wirt voltoajd.
- 19 jannewarie - In Neuhaus (in de buurt van Linz, Oasteriek) wirt ein radiumveldj óntdèk dat geldj es 't riekste van Europa.
- 23 jannewarie - In Jeruzalem is de awtste sjtadsmoer van David biej toeval óntdèk.
- 25 jannewarie - In Egypte zint aw handjsjriften van väöl biebelbeuk gevónje.
- 30 jannewarie - De Japanners bómbardere Harbin en Zhabei in de Chinees-Japense aorlog.
- 2 fibberwarie - Begin van de groate internationale óntwaopeningsconferentie.
- 18 fibberwarie - De onafhankelijkheid van Mantsjoerije wirt uitgeroepen. Ex-keizer Pu Yi wirt tot hoofd van het uitvoerend comité voor Mantsjoerije benoemd.
- 27 fibberwarie - Adolf Hitler verkriet de Duutsje nationaliteit nog veur de verkezinge plaatsjvènje.
- 1 miert - Charles Lindbergh Jr., de zoon van Charles Lindbergh, wirt oet zien sjlaopkamer óntveurd.
- 4 miert - De vergadering van de Volkebóndj eis dat Japan zich oet 't in China bezatte gebeed truktrèk.
- 5 miert - Philips introduceert ein nuuj lamp veur 't make van flitsleech veur foto's, de Photoflux.
- 13 miert - Biej de presidentsverkezinge in Duutsjlandj haolt gein van de kandidate ein absolute meërderheid. De tweëde runj is op 10 april en haet Paul von Hindenburg en Adolf Hitler es belangriekste kandidate.
- 17 miert - De delegaties van China, Japan, 't Verenigd Keuninkriek, Frankriek en Italië kómme in Sjanghai tot ein veurluipige euvereinsjtömming:
- De Chinese troepe blieve wo zie zich bevènje
- De Japanners trèkke zich truk nao de internationale concessie
- 19 miert - De brök euver de have van Sydney, de groatste sjpanbrök ter waereld, wirt ingewied.
- 25 miert - Tarzan the Ape Man geit in première, mèt Johnny Weissmuller in de titelrol. Weismuller waas de sjter in 12 Tarzan films.
- 10 april - Paul von Hindenburg wirt herkaoze es riekspresident van Duutsjlandj. Hae versjleit in de tweëde runj Adolf Hitler.
- 13 april - In Duutsjlandj waere de SA en de SS verboaje. 't Broen Hoes in München ('t hoofketeer van Hitler) wirt bezat.
- 3 mei - John Cockcroft en Ernest Walton sjlage d'r in lithium óm te zètte in anger elemente zoa-es helium.
- 5 mei - In de viejandelikheje tösje Japan en China róndj Sjanghai wirt eine waopesjtilsjtand gesjlaote.
- De Chinezen behawwe hun pesities
- De Japanners trèkke zich truk nao de internationale concessie en ómligkende sjtraote (hersjtèl van de situatie van veur 28 jannewarie)
- De truktrèkking begint bènne ein waek en mót bènne eine maondj voltoajd zin
- Ein commissie mèt 2 leje oet de lenj Japan, China, de Verenigde Sjtate, 't Verenigd Keuninkriek, Frankriek en Italië hilt toezich op de truktrèkking
- Pelitie en besjtuur in Sjanghai kómme weer in Chinese hènj
- 5 mei - De verkezinge in 't Memelgebeed levere ein euverwinning op veur de Duutsjtalige, pro-autonomie krachte
- 6 mei - De Franse President Paul Doumer wirt, in de Pariese Roulewiek, 't sjlachoffer van eine revolveraansjlaag. Hae euverliejt de volgende mörge aan zien verwónjinge. De dader, de Russische immigrant Paul Gorgulov, wirt berech en ter doad gebrach.
- 10 mei - 't Wilhelmus wirt officieel 't Nederlands Volksleed in plaats van Wien Neerlandjs blood door d'adere vloejt.
- 10 mei - Veur 't eësj saer 1677 wirt de noadkis van St. Servaes in eine ómgank door Mesjtreech gedrage. Nao geweunte vundj eine dergelike ómgank plaatsj es de sjtad in noad is.
- 12 mei - De saer 1 miert vermisde zoon van Charles Lindbergh wirt doad aangetróffe in zien woonplaatsj Hopewell.
- 20 mei - Veur de eësjte keër wirt ein telefoongesjprek geveurd tösje eine trein en ein vleegtuug.
- 21 mei - Amelia Earhart vlug van Harbour Grace nao Londonderry, en is daomit de eësjte vrouw die solo per vleegtuug de Atlantische Oceaan euversjuk, in eine recordtied van 13 1/2 oer. Materiaalperbleme belètte häör door te vlege nao de eigelike besjtömming Paries.
- 25 mei - Archeologe óntdèkke in Palesjtina de reste van de awtste joadse sjtad Mispa.
- 28 mei - Óm tweë minute euver ein wirt De Vlieter gesjlaote, 't lètste gaat in de Aafsjluutdiek. Hiejmit is de aafsjloeting van de Zuiderzeë voltoajd.
- 2 juni - Franz von Papen wirt riekskanseleer in 't nuuj Duutsje kabinèt.
- 4 juni - In Duutsjlandj wirt de Rieksdaag óntbónje. Op 6 juni wirt bepaold dat d'r op 31 juli nuuj verkezinge zulle waere gehawwe.
- 27 juni - In de Limburgse plaatsj Vaols sjtort ein militair vleegtuug neer. Allebe de inzittende, ónger wae de commandant van de marinevleegbasis De Kooy, kómme óm 't laeve.
- 2 juli - Langs de waeg Gelaen-Baek waere prove gedaon óm ein door de Philips óntwikkelde natriumlamp es sjtraotverlichting te gebruke.
- 5 juli - In Turkije wirt 't gebruuk van de awwe naam Constantinopel veur de sjtad Istanboel verbaoje.
- 5 juli – Dictator Antonio Salazar wirt de nuje leijer in Portugal.
- 7 juli - De Franse ónderzeëboat Promethée zunk in de have van Cherbourg. 't Groatste deil van de bemanningsleje kump óm.
- 18 juli - 't Verdraag van Ouchy veur de verleëging van de óngerlinge inveurrechte) tösje Nederlandj, Belsj en Luxemburg wirt óngerteikend.
- 30 juli-14 augustus – De Olympische Sjpele van 1932 waere gehawwe in Los Angeles.
- 13 augustus - Óngerhanjelinge tösje Paul von Hindenburg en Adolf Hitler rakende de vörming van ein nuuj regering zint mislök - Hitler verwurp Hindenburg zien veursjtèl óm tot de regering toe te traeje, terwiel op zien beurt Hindenburg Hitler ziene wunsj óm de volledige regeringsmach te kriege verwurp.
- 23 augustus - In Batavia wirt ein monumnt vèur gouverneur-generaal J.B. van Heutsz opgerich.
wirt op 8 november 1932 gekaoze tot president van de VS.
- 12 september - De Duutsje Rieksdaag nump ein veursjtèl aan, de noadverordening van 5 september op te heffe, dat taeves ein motie van wantrouwe taenge de regering is. In reactie hiejop óntbundj riekskanseleer Franz von Papen de Rieksdaag.
- 18 september - Nuuj name waere vasgelag veur de veurmalige Zuiderzeë. 't Aafgesjlaote deil hèt vanaaf noe Iesselmeër, 't deil aan de noordkantj van de aafsluting het noe Waddezeë.
- 6 oktober - Belsj protesteert biej Duutsjlandj waeges de sjteun van Duutsje kabinètsministers biej demonstraties óm Eupe en Malmedy van Belsj nao Duutsjlandj te doon euvergaon.
- 8 november - Franklin Delano Roosevelt haolt ein euverweldigende euverwinning op de zittende president Herbert Hoover in de Amerikaanse presidentsverkezinge. Ouch in de verkezinge veur de Senaat, Hoes van Aafgevaerdigde en gouverneurs boke de Democrate ein dudelike euverwinning. Opvallend is wiejer 't greujend aantal sjtömme veur de socialiste.
- 9 november - In Brazilië wirt de achoerige wirkdaag ingeveurd.
- 9 november - Nadezjda Alliloejewa, de vrouw van Stalin, pleeg zelfmaord.
- 17 november - Veur 't eësj vundj ein draodloos (radio-) telefoongesjprek plaatsj tösje Genève en Japan.
- 4 december - 't Nederlands Èlftal versjleit in Düsseldorf Duutsjlandj mèt 0-2 door tweë gole van Law Adam.
- 7 december - De Japanse torpedoboatjager Savarabi kapseis in eine sjtörm biej Formosa. 106 opvarende kómme óm.
- 10 december - De Verenigde Sjtaote, 't Verenigd Keuninkriek, Duutsjlandj, Frankriek en Italië óngerteikene ein verklaoring mèt es belangriekste puntj dat de Duutsje aansjpraok op pariteit in bewaopening en óntwaopening wirt erkènd. Hiejmit ligk de waeg aope veur eine trukkeër van Duutsjlandj tot de Óntwaopeningsconferentie.
Nobelprieze bewirk
- Natuurkunde: Werner Heisenberg "veur 't oontwikkele vaan de kwantummechanica, boevaan de touwpassing oonder mie tot de oontdèkking vaan allotrope vörm vaan waterstof heet geveurd."
- Sjemie: Irving Langmuir "um zien oontdèkkinge en oonderzeuk umtrint oppervlaakdesjemie."
- Geneeskunde: Charles Scott Sherrington en Edgar Douglas Adrian "um hun oontdèkkinge umtrint de functie vaan neurone."
- Literatuur: John Galsworthy "um zien gedistingeerde meneer vaan vertèlle, die in The Forsythe saga häör huugdepunt bereik."
- Vrei: neet oetgereik
Maan vaan 't Jaor bewirk
Gebore bewirk
gebaore 26 fibberwarie 1932.
gebaore 27 fibberwarie 1932.
- 5 jannewarie - Umberto Eco, Italiaanse sjriever (gesjtorve 2016)
- 12 jannewarie - Alain Teister, Nederlandse sjriever en sjilder (gesjtorve 1979)
- 14 jannewarie - Antonio Maspes, Italiaanse fitserenner (gesjtorve 2000)
- 22 jannewarie - Gerard Nijenhuis, Nederlandse sjriever en dichter
- 24 jannewarie - Rients Gratama, Nederlandse kleinkunstenaer (gesjtorve 2017)
- 26 jannewarie - Jan de Rooij, Nederlandse bókser (gesjtorve 2008)
- 8 fibberwarie - John Williams, Amerikaanse componist van filmmeziek
- 22 fibberwarie - Edward Kennedy, Amerikaanse politicus (gesjtorve 2009)
- 24 fibberwarie - Michel Legrand, Franse componis, dirigent, pianis en arrangeur (gesjtorve 2019)
- 26 fibberwarie - Johnny Cash, Amerikaanse countryzenger (gesjtorve 2003)
- 27 fibberwarie - Elizabeth Taylor, Amerikaanse actrice
- 4 miert - Miriam Makeba, Zuid-Afrikaanse zangeres (gesjtorve 2008)
- 9 miert - Heere Heeresma, Nederlandse sjriever (gesjtorve 2011)
- 12 miert - Andrew Young, Amerikaanse politicus, diplomaat en dominee, burgemeister van Atlanta, lid van 't Amerikaanse Congres en ambassadeur biej de VN
- 18 miert - John Updike, Amerikaanse sjriever (gesjtorve 2009)
- 22 miert - Els Borst, Nederlandse politica (gestorve 2014)
- 1 april - Debbie Reynolds, Amerikaanse actrice (gesjtorve 2016)
- 4 april - Anthony Perkins, Amerikaanse acteur (gesjtorve 1992)
- 10 april - Omar Sharif, Egyptische filmacteur en bridger (gesjtorve 2015)
- 11 april - Bob Wilkins, Amerikaanse presentator en acteur (gesjtorve 2009)
- 15 april - Roel Wiersma, Nederlandse voetballer (gesjtorve 1995)
- 24 april - Coen Flink, Nederlandse acteur (gesjtorve 2000)
- 27 april - Anouk Aimée, Franse actrice
- 5 mei - Rolph Gonsalves, Nederlandse procureur-generaal (gesjtorve 2002)
- 7 mei - Hans Boskamp, Nederlandse acteur en voetballer (gesjtorve 2011)
- 21 mei - Jean Stablinski, Frans-Poolse fitserenner (gesjtorve 2007)
- 29 mei - Marilyn Borden, Amerikaanse actrice en zangeres (gesjtorve 2009)
- 25 juni - Peter Blake, Èngelsje kunstenaer
- 9 juli - Donald Rumsfeld, Amerikaanse minister van Defensie ónger president George W. Bush
- 11 juli - Marjan Berk, Nederlandse sjriefster en actrice
- 11 juli - Hans van Manen, Nederlandse choreograaf
- 12 juli - Eddy Wally, Vlaamse zenger (gesjorve 2016)
- 14 juli - Jan Derksen, Nederlandse operazenger, bariton (gesjtorve 2004)
- 14 juli - Del Reeves, Amerikaanse countryzenger en kemiek (gesjtorve 2007)
- 19 juli - Robert Jasper Grootveld, Nederlandse anti-rook magiër en kunstenaer (gesjtorve 2009)
- 22 juli - Coy Koopal, Nederlandse voetballer (gesjtorve 2003)
- 2 augustus - Peter O'Toole, Ierse acteur (gesjtorve 2013)
- 5 augustus - Tera de Marez Oyens, Nederlandse componiste (gesjtorve 1996)
- 7 augustus - Abebe Bikila, Ethiopische marathonlouper en olympisch kampioen (gesjtorve 1973)
- 7 augustus - Rien Poortvliet, Nederlandse sjilder en teikenaer (gesjtorve 1995)
- 17 augustus - Koos Postema, Nederlandse presentator
- 27 augustus - Cor Brom, Nederlandse voetballer en voetbaltrainer (gesjtorve 2008)
- 1 september - Sunny von Bülow, Amerikaanse society-figuur (gesjtorve 2008)
- 8 september - Patsy Cline, Amerikaanse country-zangeres (gesjtorve 1963)
- 22 september - Ingemar Johansson, Zjweedse bókser (gesjtorve 2009)
- 7 oktober - Jo Gijsen, Nederlandse bisjhop van Remunj en in Ieslandj (gesjtorve 2013)
- 24 oktober - Pierre-Gilles de Gennes, Franse fysicus en Nobelprieswinnaer (gesjtorve 2007)
- 30 oktober - Louis Malle, Franse regisseur (gesjtorve 1995)
- 30 oktober - Willem de Looper, Nederlands-Amerikaanse kunssjilder (gesjtorve 2009)
- 10 november - Roy Scheider, Amerikaanse acteur (gesjtorve 2008)
- 15 november - Petula Clark, Britse zangeres
- 27 november - Benigno Aquino jr., Filipijnse senator en oppesitieleijer (vermaord 1983)
- 29 november - Jacques Chirac, Franse president
- 3 december - Corry Brokken, Nederlandse juriste en zangeres, vertaegewoordigde Nederlandj drie keër op 't Eurovisiesongfestival (gesjtorve 2016)
- 5 december - Little Richard, Amerikaanse rock-'n-roll-arties
- 7 december - Gerard van den Berg, Nederlandse radio- en televisiepresentator (gesjtorve 2009)
- 8 december - Charly Gaul, Luxemburgse fitserenner (gesjtorve 2005)
- 24 december - Donald Jones, Amerikaans-Nederlandse acteur, danser en zenger (gesjtorve 2004)
Gesjtorve bewirk
gesjtórve 10 fibberwarie 1932
- 2 jannewarie - Caspar Franssen (71), Nederlandse architect
- 12 jannewarie - Daniël Noteboom (21), Nederlandse sjaker
- 13 jannewarie - Sophie (61), weduwe van keuning Konstantijn I van Griekelandj
- 26 jannewarie - William Wrigley Jr. (70), Amerikaanse kauwgummagnaat
- 10 fibberwarie - Edgar Wallace (56), Britse detectivesjriever
- 12 fibberwarie - Charles Le Goffic (68), Franse sjriever
- 16 fibberwarie - Ferdinand Buisson (70), Franse politicus
- 3 miert - Eugen d'Albert (67), Sjots-Duutsje componist en pianist
- 5 miert - Johan Thorn-Prikker (63), Nederlands-Duutsje kunstenaer
- 12 miert - Ivar Kreuger (52), Zjweedse lucifermagnaat
- 14 miert - George Eastman (77), Amerikaanse oetvènjer en zakeman (Kodak)
- 14 miert - Friedrich August Haselwander (72), Duutsje oetvènjer
- 23 miert - Willem Caland (72), Nederlandse taalkundige
- 26 miert - Laurentius Schrijnen (70), bisjop van Remunj
- 6 mei - Jacques Coenraad Hartogs (51), Nederlandse indusjtrieel (Enka/AKU)
- 7 mei - Paul Doumer (52), president van Frankriek
- 7 mei - Albert Thomas (53), Franse socialistische politicus, veurzitter van 't Internationaal Arbeidsbureau
- 15 mei - Inukai Tsuyoshi (76), premier van Japan
- 27 mei - Jan Tijmens Linthorst Homan (58), Nederlandse besjtuurder
- 11 juni - Leo Simons (69), Nederlandse oetgaever (Waereldbibliotheek)
- 12 juni - René De Clercq (54), Vlaamse dichter, sjriever, teksdichter, componist en politiek activist
- 16 juni - Frederik van Eeden (72), Nederlandse sjriever
- 20 juni - Marshall Walter Taylor (53), Amerikaanse fitserenner
- 6 juli - Kenneth Grahame (73), Èngelsje sjriever
- 9 juli - King Camp Gillette (77), Amerikaanse oetvènjer van 't sjaermetske
- 12 juli - Tomáš Baťa (56), Tsjechoslowaakse sjeunfabrikant
- 18 juli - Marius Bauer (68), Nederlandse kunstenaar
- 25 juli - Cyriel Buysse (72), Belzje sjriever
- 5 augustus - Israël Querido (59), Nederlandse dichter
- 24 augustus - Herman van Cappelle (74), Nederlandse geoloog en museumdirecteur
- 30 augustus - Willem van Rossum (77), Nederlandse kardinaal
- 11 september - Cornelis Jan Koning (69), Nederlandse bacterioloog
- 13 september - Julius Röntgen (77), Duutsje pianist
- 14 september - Paul Gorgulov (37), maordenaar van Franse president Paul Doumer
- 16 september - Ronald Ross (75), Sjotse arts, pionier in de malariabesjtriejing
- 15 november - Dirk Witte (47), Nederlandse leedjessjriever en zenger
- 16 november - Carry van Bruggen (51), Nederlandse sjriefster
- 27 november - Anton van Rooy (62), Nederlandse zenger
- 3 december - Charles Spronck (74), Nederlandse genaeskundige
- 9 december - Nadezjda Alliloejewa (±31), vrouw van Stalin
